Tủ Sách Tinh Hoa Văn Học – Nỗi Lòng

Natsume Soseki (1867 – 1916) là nhà văn trưởng thành trong buổi giao thời của thời đại Minh Trị. Ông vừa tiếp thu tinh hoa văn hoá truyền thống, vừa thụ hưởng luồng gió hiện đại thổi từ trời Tây nên văn chương ông đầy những dằn vặt, ám ảnh của một trí thức trước những ngã ba thời cuộc. Kokoro – Nỗi lòng là một trong những tiểu thuyết hay nhất của ông, được sáng tác hai năm trước khi Minh Trị Thiên hoàng băng hà và hai năm trước khi ông mất. Có lẽ vì thế mà tiểu thuyết đầy ám ảnh của cái chết và nỗi cô đơn.

Tác phẩm chia thành ba phần, với giọng điệu tự thuật chậm rãi, là hành trình chiêm nghiệm cái tôi của nhân vật Tiên Sinh, người bị cuộc đời đẩy vào cái lồng cô đơn không lối thoát, phải chọn cái chết như sự cứu chuộc một cuộc đời sầu thảm. Tiên Sinh mồ côi cha mẹ, bị người chú ruột lừa chiếm phần lớn gia sản. Mất niềm tin ở người đời, Tiên Sinh thu mình lại trong cái vỏ cô đơn cho đến khi được tình yêu của cô gái con bà chủ nhà trọ đánh thức. Tình yêu đó đơm hoa trên kết cuộc bi thảm của người bạn thân K. khiến cả đời Tiên Sinh không thôi dằn vặt. Nhân vật chàng sinh viên tìm đến với Tiên Sinh bằng sự hiếu kỳ của tuổi trẻ, mong muốn chia sẻ với Tiên Sinh nhưng Tiên sinh không thể nào thoát khỏi nỗi cô đơn và phần bóng tối vây bủa tâm hồn mình.

Trong bối cảnh cuộc đời Tiên Sinh, cái chết hiển hiện như một sự thực, như một chân lý tất yếu của cuộc đời. Cái chết của K., hay của chính Tiên Sinh thoạt nghe đều từ những nguyên nhân cụ thể, K. tự sát vì tình yêu vô vọng, Tiên Sinh tự sát vì ăn năn một đời về cái chết của người bạn. Nhưng đó chỉ là cái cớ rõ ràng làm an lòng những ai muốn cuộc đời là phép toán cộng, trừ. Thật ra, đằng sau cuộc tự sát của K. là ẩn tàng của một cuộc va chạm tư tưởng. K. xuất thân trong một ngôi chùa phái Chân tông, lý tưởng của K. là con đường hành đạo xa lìa những đam mê trần thế. Lý tưởng đó bị dội lại khi chạm phải thực tế, khi trái tim trai trẻ của K. gõ nhịp yêu đương. Soseki không diễn tả cuộc bùng nổ tư tưởng – nhân sinh đó trong K. nhưng qua lá thư của Tiên Sinh, phần nào người đọc hình dung được sự khổ ải và dằn vặt trong tâm hồn K. trước khi quyết định kết liễu cuộc đời.

Còn Tiên Sinh, ông đã sống vật vờ trong nỗi cô đơn, chọn cái chết ngay khi sự sống vẫn tràn đầy bởi những ám ảnh của quá khứ và cả sự dằn vặt của một người trí thức trước bối cảnh giao thời văn hoá. Chính ông đã viết rằng: "Cô đơn là cái giá mà chúng ta phải trả, vì đã ra đời trong thời thế hiện tại đầy những tự do, độc lập và vị kỷ của chúng mình". Tiên Sinh trân trọng văn minh của thời đại Minh Trị, nhưng đồng thời ông cũng nhìn thấy "cái giá phải trả" của sự tự do, sự lên tiếng của cái tôi cá nhân trong một nền văn hoá vốn quen với các giá trị cộng đồng. Kéo dài nỗi cô đơn rồi chọn cái chết, Tiên Sinh kết liễu cuộc đời một cách bình tĩnh và thong dong. Cái chết của Tiên Sinh không dữ dội kiểu bi kịch Hy Lạp, cái chết của sự chọn lựa ấy mang màu sắc Nhật Bản, như vẻ đẹp của cây ngân hạnh trút lá làm "mặt đất bị chôn vùi dưới tấm thảm lá rụng vàng óng" trong bãi tha ma chiều nào Tiên Sinh viếng mộ bạn.

Trên nền bi kịch cá nhân của Tiên Sinh, Soseki đã khéo lồng vào những tình tự của cuộc cáo chung thời đại Minh Trị. Thiên hoàng Minh Trị băng hà, không khí ấy tràn ngập trong phần hai và ba của tiểu thuyết. Cái chết của Thiên hoàng toả lan và ảnh hưởng tâm khảm thời đại. Từ một lão ông nhà quê như cha của chàng sinh viên, đến giới tướng lãnh như đại tướng Nogi, hay giới trí thức như Tiên Sinh đều nhìn thấy sự cáo chung của thân phận mình trong sự ra đi của Thiên hoàng, người khởi xướng cho một cuộc cách tân vĩ đại. Cái chết theo phương thức seppuku (mổ bụng tự sát) của đại tướng Nogi mang tính biểu tượng cho một sự khép lại những giá trị cũ, mở ra con đường hiện đại không còn nhiều xung đột như cuộc đời Tiên Sinh.

Nỗi lòng là một cuộc khám phá tự thân trên con đường tìm đến cái chết. Cách kể chuyện Soseki không để lộ nhiều manh mối, khiến người đọc phải cùng lần mò trên con đường cô đơn dằng dặc của nhân vật. Dù cái chết và nỗi cô đơn không còn là đề tài lạ trong văn chương, Natsume Soseki vẫn được người đọc ngày nay đón nhận với sự đồng cảm lạ lùng.

PHƯƠNG TỪ