Từ bài thơ Chiêu hồn nước

Tác giả Chiêu hồn nước là Phạm Tất Đắc, sinh viên trường Bưởi, sáng tác (năm 1926) để thức tỉnh đồng bào nhân tang lễ nhà chí sĩ Phan Chu Trinh. Phạm Tất Đắc bị Pháp bắt, bị tra tấn, bị tù đày và đã hy sinh, nhưng bài thơ của anh thì được in thành sách, được lưu truyền và sống mãi…

Trước cảnh nước mất nhà tan, tác giả hô hào đồng bào phải tỉnh ngộ đứng dậy đấu tranh theo gương anh hùng thuở trước:

Cảnh sống nô lệ không còn đáng sống
Nước non nô lệ không còn nước non

Trong một đêm khuya với một ngọn đèn dầu le lói, tâm hồn rung động, tác giả thống thiết kêu gọi hồn của nước về cùng non sông. Hồn phải về ngay, đừng mê mẩn nữa, để gìn giữ bờ cõi đất nước, bảo vệ dòng giống Lạc Hồng. Bài thơ thúc đẩy sự chuyển biến của công chúng, truyền bá tư tưởng đấu tranh chống Pháp.

Đồng bào ta đau khổ khóc than khôn xiết, rỏ máu trên ngàn, ly tán bốn phương. Có kẻ nhục nhã cam tâm làm kiếp trâu ngựa, buôn bán giống nòi, nhân dân dốt nát bị đàn áp khổ cực trăm chiều; nghĩ mà điên mà dại… Hồn trở về ngay, mau giết lũ tham tàn, diệt kẻ lòng gian bán nước, để thức tỉnh nhân dân, để dạy dỗ đồng bào, để tô điểm non sông…

Nước mắt của tác giả lã chã tuôn rơi, chí căm thù kêu gọi hồn nước phải kịp mau về… quật khởi lên! Bài này viết trong thời tác giả còn là một thư sinh mà thế địch vô cùng dũng mãnh… Sự can trường khí tiết đáng được ghi nhớ ngàn thu. Lời văn hùng hồn, bi tráng, có một sức mạnh hấp dẫn lôi cuốn… Phải chăng lòng thành thực yêu nước của tác giả đã cảm hoá được bao thế hệ bạn đọc cũng là như vậy… – .

Ngoài Từ bài thơ Chiêu hồn nước kể trên, trong tập sách này, tác giả còn viết Nhớ về anh Hoàng Văn Thụ, Bản Đề cương văn hoá với chúng tôi, Vũ Quý – một tài năng hiếm có.