Thơ Tú Xương

Tú Xương (1870-1907) để lại toàn thơ nôm, khoảng non trăm rưởi bài. Đó là một điều độc đáo và có ý nghĩa như cao điểm của phong trào trí thức Việt Nam làm thơ tiếng Việt.

Phong trào nói trên bắt đầu mạnh mẽ với việc diễn nôm Chinh phụ ngâm khúc vào khoảng giữa thế kỷ 18, nhưng trong suốt hàng thế kỷ tiếp theo các nho sĩ ta vẫn vừa làm thơ tiếng Việt vừa làm thơ tiếng Tàu. Phải đợi đến Tú Xương, ta mới lần đầu tiên thấy một người trí thức Việt Nam tránh hẳn việc sáng tác bằng tiếng Tàu.

Tại sao Tú Xương?

Hẳn một phần do ông bắt đầu làm thơ đúng vào lúc tiếng Tàu đang hết sức nhanh chóng mất đi địa vị độc tôn trong các tầng lớn trên.

Ngoài ra, nội dung thơ chắc cũng đóng một vai trò. Xã hội Việt Nam lúc Tú Xương lớn lên, vua thì bù nhìn, quan là tay sai thực dân, dột từ nóc dột xuống, luân thường đạo lý đảo điên… Trước “những điều trông thấy” ông “đau đớn lòng” bèn làm thơ trào phúng, mà đã trào phúng thì tiếng nào bằng tiếng mẹ đẻ. Tú Xương còn hay làm thơ có nội dung hiện thực, cũng là thứ nội dung diễn bằng tiếng Việt thì hiệu quả hơn nhiều.

Trong hoàn cảnh đất nước cực kỳ bi đát, có người bôn ba hải ngoại tìm cách cứu nước như Phan Bội Châu (1867-1940). Có người như Tú Xương vì những lý do riêng không bôn ba được, đành ở tại chỗ mà “ngóng”, dù không biết “đến bao giờ”.

Đi xa vì nước không đi được, đi thi thì mãi không đỗ nổi cử nhân: sống đã thiếu lý tưởng lại thêm danh phận dang dang dở dở, sống làm sao được nếu không… chơi. Hơn nữa, rất có thể trời sinh Tú Xương vốn thích chơi.

Chơi thường tốn. Bà Tú “quanh năm buôn bán ở mom sông” lo cho chồng không đủ, nên có lúc ông Tú phải tự xoay xở:

“Lúc túng toan lên bán cả Trời, 

Trời cười thằng bé nó hay chơi.” (bài Tự Cười Mình)

Tú Xương nổi tiếng ưa cười, cười người rồi cười cả mình. Tú Xương nổi tiếng ngông, ngông đến mức đòi “bán cả Trời”. Trong tâm hồn người nghệ sĩ tài hoa đất Vị Xuyên lại có “trữ” nhiều “tình” riêng, chung. Cái tình, cái ngông, cái cười, với một ít cái “thực”, hòa lẫn vào nhau làm nên một thứ nội dung độc đáo.

Về hình thức, dù luật Đường hay lục bát hay hát nói, thơ Tú Xương bao giờ cũng điêu luyện.

Mời bạn đón đọc.