Nguyễn Khải (Ký sự và kịch)

Tuy vẫn biết rằng đời văn của Nguyễn Khải rất đồ sộ, song khi tiếp cận với mảng ký sự và kịch của ông, chúng ta vẫn không khỏi giật mình vì những thành tựu và cống hiến của ông dành cho mảng đề tài này. Tất nhiên là những ký sự của ông cũng nổi tiếng không kém các truyện ngắn hoặc tiểu thuyết: Họ sống và chiến đấu, Tháng ba ở Tây Nguyên… Nhưng còn những vở kịch thì sao Chút phấn của đời, Vòng tròn trống rỗng, Hạnh phúc đến muộn, tất cả đều thể hiện triết lý sống và viết của ông khi hạnh phúc đã tới thì hãy nắm chặt lấy, nhắm mắt mà nắm, chớ có buông ra…

Từ chỗ bờ cát tôi đang đứng, nhìn ra xa, một hình xanh mờ nổi lên ở đường chân trời: đảo đấy, Cồn Cỏ đấy! Hòn đảo lừng lẫy tiếng tăm giữa một vùng biển mênh mông đã hiện lên lặng lẽ ngay trước mắt mình rồi. Tôi đã phải đi mất mười hôm mới đến được chỗ đứng này, nhưng sự xuất hiện của cái mình hằng mong đợi vẫn đột ngột quá, vì không ngờ nó lại gần gũi đến thế, rõ ràng đến thế, một mỏm cao thoải dần xuống, rồi một nét ngang rất thẳng, và một mỏm khác thấp hơn, hình như còn nhìn rõ cả những vệt mờ trắng của bờ đá nữa thì phải. Đứng ở đây còn có thể theo dõi một cách lo âu những đám khói đen nhạt bay lơ lửng trên những mỏm cao của đảo, cùng với tiếng rền ầm ì của bom nổ vang sóng biển vọng tới, và những đường đạn đỏ lừ xuyên trong đêm mỗi khi tàu chiến địch tới bắn phá đảo… – Họ sống và chiến đấu (Ký sự).

Nhân vật Phượng: – Chẳng nhẽ tôi lại có thể thương yêu những người chỉ cho phép tôi được sống như một con vật. Một con vật xinh đẹp và sặc sỡ, đỏm dáng và ngu muội… Các người cứ việc oán hận, căm ghét tôi đi! Cứ việc châm chọc, chế diễu tôi đi! Nếu tôi đã biết lựa chọn một cách sống trong sạch và lương thiện, tự trọng và có trách nhiệm (giọng nói trở nên trang trọng, uy nhgiêm như một lời tuyên cáo). Sẽ không bao giờ tôi ân hận, nuối tiếc vì sự lựa chọn này! Không bao giờ! Sẽ không bao giờ! Hạ màn – Cách mạng (Kịch)