Nghịch Lý Của Chiến Lược Đuổi Kịp – Tư Duy Lại Mô Hình Phát Triển Kinh Tế Dựa Vào Nhà Nước

Không ca tụng, không thiên kiến, tác giả cuốn sách đi vào phân tích làm rõ lý lẽ chọn lựa, triết lý phát triển của một mô hình kinh tế – chính trị. Hai vấn đề lớn mà cuốn sách này đặt ra là: Liệu các nền kinh tế dựa vào nhà nước thành công có khả năng chiếm lĩnh vị trí dẫn đầu trong sự phát triển của thế giới? Hay với điều kiện nào thì các nền kinh tế này làm được điều đó?

Những khảo sát sự “can thiệp” của nhà nước vào thị trường kinh tế của các nước Liên Xô, Trung Quốc và Đông Á sau thế chiến thứ hai đã “ứng biến” với mô hình dựa vào nhà nước chứ không theo mô hình thị trường tự do. Từ đó cho thấy điều gì tạo nên tính chất cường quốc của Nhật, Hong Kong, sức ảnh hưởng chính trị của Trung Quốc hay sự xoay chiều điều chỉnh thích ứng của Liên Xô?

Li Tan, tác giả cuốn sách là một tiến sĩ kinh tế, chuyên gia phân tích cao cấp của một công ty tài chính tại New York.

N.V.N
(Nguồn:Báo SGTT)

Công trình của nhà nghiên cứu kinh tế Li Tan tập trung vào những mô hình kinh tế có sự can thiệp của nhà nước vào thị trường – điều đã và đang tạo ra những nền kinh tế mạnh như Trung Quốc và một số nước Đông Á.

Với quan điểm không có một nền kinh tế nào hoàn toàn thị trường và mức độ, cách thức can thiệp của nhà nước vào các hoạt động kinh tế tạo ra sự khác biệt giữa các nền kinh tế. Khái niệm “chiến lược đuổi kịp” được trình bày ở đây như một liệu pháp hiệu quả cho các nền kinh tế “phát triển sau”, tức những quốc gia đang phát triển, duy trì sự tăng trưởng dựa vào nhà nước.

Điều quan trọng là chiến lược này chứa đựng một nghịch lý: chỉ đuổi kịp chứ không thể trở thành vị trí lãnh đạo trong kinh tế thế giới.

Lam Điền
(Nguồn: Báo Tuổi Trẻ)

Tại sao Trung Quốc với rất nhiều DNNN là trụ cột của nền kinh tế lại vẫn phát triển với tốc độ chóng mặt? Tại sao châu Á không có những doanh nhân anh hùng tạo ra cả một nền công nghiệp như Rockefeller, Henry Ford hay Bill Gates? Đó là những câu hỏi mà cuốn sách Nghịch lý của chiến lược đuổi kịp đặt ra và trả lời.

Khi Alexander Đại đế đến thăm nhà triết học Diogenes và hỏi liệu ngài có thể làm được gì cho ông ta không, câu trả lời của Diogenes là: "Có đấy, xin hãy tránh xa ra một chút để đừng che lấp mặt trời của tôi".

Câu chuyện ngụ ngôn được kể trong cuốn sách Hiểu kinh tế qua một bài học của Henry Hazlitt đã trở thành một ẩn dụ để những người theo trường phái tự do nói về vai trò của chính phủ đối với nền kinh tế. Theo họ, chức năng của chính phủ chỉ là khuyến khích và duy trì thị trường tự do chứ không can thiệp vào thị trường.

Vào những năm 1980 và đặc biệt sau khi hệ thống các nước cộng sản sụp đổ vào thập niên 90, tư tưởng laissez-faire đó đã thống trị toàn cầu và tưởng như đã trở thành một chân lý bất biến.

Nhưng, tư tưởng duy thị trường đó lại không giải thích được một cách trọn vẹn nhiều hình mẫu trong thực tiễn. Tại sao Trung Quốc với rất nhiều doanh nghiệp nhà nước (SOE) là trụ cột của nền kinh tế lại vẫn phát triển với tốc độ chóng mặt?

Tại sao các nước Đông Á vẫn làm nên những "sự thần kỳ" cho dù chính phủ tham gia sâu vào quá trình định hướng thị trường, thao túng doanh nghiệp? Và thậm chí, ngay cả những mô hình hoàn toàn phi thị trường như Liên Xô cũng có những giai đoạn dài trong lịch sử phát triển rất mạnh mẽ?

Với chỉ 300 trang, cuốn sách: The paradox of catching up của tác giả Litan với bản dịch tiếng Việt là Nghịch lý của chiến lược đuổi kịp đã nỗ lực tìm câu trả lời cho những câu hỏi trên. Cuốn sách tư duy lại mô hình phát triển kinh tế dựa vào nhà nước, lý giải sự ưu việt cũng như giới hạn không thể vượt qua của nó.

Tác giả Litan đã sử dụng Lý thuyết chi phí giao dịch của nhà kinh tế học Ronald Case để lý giải lợi thế của các nền kinh tế dựa vào nhà nước trong quá trình phát triển.

Theo lý thuyết này, "luôn tồn tại chi phí thực hiện các trao đổi trên thị trường". Nghiên cứu của các nhà kinh tế học sau này đã chỉ ra rằng "chi phí giao dịch chiếm gần một nửa thu nhập quốc dân của nền kinh tế Mỹ".

Nói cách khác, người mua kẻ bán không thể đơn giản gặp nhau và tự nguyện trao đổi với chi phí giao dịch bằng không (0) như lý thuyết tân cổ điển đơn giản hóa. Nền kinh tế càng phát triển càng đòi hỏi các giao dịch nhằm "bôi trơn" để thị trường vận hành, ví dụ như các ngành ngân hàng, bảo hiểm, luật, quảng cáo, bán lẻ…

Trong những nền kinh tế phát triển trước như Anh, Mỹ, các doanh nghiệp phải tự mày mò phát triển và tìm thị trường. Những ngành công nghiệp mới, những sản phẩm mới, thị trường mới nảy sinh từ quá trình "tự thân vận động" của doanh nghiệp.

Quá trình dài nhiều gian nan này là tiền đề để nảy sinh các dịch vụ giao dịch hỗ trợ, ngược lại, các dịch vụ giao dịch cũng tác động ngược, bôi trơn để quá trình phát triển công nghiệp diễn ra xuôi chèo mát mái hơn.

Nhưng, các quốc gia phát triển sau như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Trung Quốc và cả Liên Xô cũ, không nhất thiết phải tự thân vận động để tìm kiếm các ngành công nghiệp mới, thị trường mới. Do lợi thế thông tin của các nước phát triển sau, chính phủ của họ đã "nghiên cứu các mô hình phát triển công nghiệp của các nền kinh tế đi trước để áp dụng vào quá trình sản xuất của nước mình".

Đó chính "là lợi thế của sự lạc hậu", là nguyên nhân quan trọng khiến các quốc gia này dù dựa vào nhà nước để định hình nền kinh tế vẫn có những bước phát triển mạnh mẽ.

Khánh Duy
(Nguồn: Báo Tuần Việt Nam)