Lịch sử văn minh phương Đông (gồm Trung Hoa-Ấn Độ-Ả Rập – 3 cuốn)

Will Durant (1885-1981) người Mỹ, gốc Pháp. Ông vừa là nhà bác học, vừa là một trong những sử gia lớn nhất của thời hiện đại. Cùng với vợ là Ariel Durant, ông đã viết 11 cuốn sử lớn trong suốt 40 năm. Đó chính là bộ sách Lịch sử Văn minh, nhờ tác phẩm đó, ông bà Durant đã nhận giải thưởng Pulizer danh giá và tên tuổi Will Durant sẽ được nhớ đến mãi mãi. Trong 11 cuốn Lịch sử văn minh, có một bộ (3 cuốn) Lịch sử văn minh phương Đông thuộc về tập đầu tiên được viết trong 8 năm.

Trong phần văn minh phương Đông, W.Durant viết khá kỹ về Ấn Độ và Trung Hoa, bởi hai quốc gia này là nơi phát sinh hai nền văn minh lớn có tác dụng và ảnh hưởng đến hai phía của lục địa châu Á, trong đó có Việt Nam.

Giờ đây khi Trung Quốc phóng thành công tàu vũ trụ Thần Châu 5 – chính thức là thành viên Câu lạc bộ vũ trụ thế giới thì lời tiên tri của Will Durant khi viết trong Lịch sử văn minh Trung Hoa: "Dân tộc Trung Hoa sau ba ngàn năm cứ vinh quang rồi lại suy tàn, chết rồi lại hồi sinh, bây giờ lại tỏ ra có nhiều sinh lực về thể chất cũng như về tinh thần bằng những thời phú cường nhất trong lịch sử của họ…không có dân tộc nào lực lưỡng hoặc thông minh hơn, thích ứng với hoàn cảnh giỏi hơn, lấy lại sức mau hơn sau một tai họa hoặc những đau khổ lâu dài. Không ai tưởng tượng nổi một dân tộc có thể chất và tinh thần như vậy mà tận dụng công nghệ học trong kỹ nghệ thì sẽ tiến được tới đâu trên đường văn minh. Rất có thể Trung Hoa sẽ sản xuất được nhiều tài nguyên hơn Mỹ, và một lần nữa nó sẽ lại đứng đầu thế giới về xa hoa và nghệ thuật như mấy lần trước kia trong lịch sử của nó".

R. Tagor Thi sĩ Ấn Độ, giải Nobel văn học 1913 đã viết: "Will Durant đã cam chịu một sự khó nhọc trong cuốn sách này (lịch sử văn minh Ấn Độ), sự khó nhọc để hiểu biết. Tình hình khốn khó của đất nước này đã được ông tận mắt chứng kiến, nhưng khác với tất cả những người du lãm, ông lại khám phá lịch sử về nỗi bất hạnh của chúng ta. Will Durant đã giành cho chúng ta sự kính trọng như đối với những con người".

Còn trong Lịch sử văn minh Ả Rập, từ đấng tiên tri Mahomet đến minh quân Al-Mamoun của triều đại Abbasside; từ bán đảo Ả Rập du mục, nghèo khó đến một đế quốc Hồi giáo mênh mông vô tận; từ thánh địa Mecca đến thành Bagdad hoa lệ như trung tâm của thế giới; từ thi sĩ kỳ dị nhất của Ả Rập al-Ma´arri với tập Luzumyyat (Nghĩa vụ) đến thi nhân Saadi lừng tiếng với Gulistan (Vườn hồng); từ triết gia Avicenne mà thần học phương Tây phải kính nể đến hiền nhân Omar Khayyam với những vần thơ mà ngày nay cả thế giới vẫn mê mẩn; từ kinh Koran đến những bài ca rạo rực tình dục, khoái lạc… qua từng trang viết giàu sử liệu, giai thoại, ngụ ngôn cùng những câu thơ tuyệt diệu chưa từng được dịch ở đâu khác mà Will Durant dẫn ra trong cuốn sách, thế giới hồi giáo Ả Rập đã hiện ra phong phú, rộng lớn, cuốn hút trí tưởng tượng của chúng ta với một mức độ mà chẳng thấy cuốn sử văn minh nào đạt được.

Đọc "Lịch sử văn minh phương Đông" của W.Durant hấp dẫn như tiểu thuyết; nếu đã đọc vài trang rồi thì phải đọc tiếp tới hết cuốn, thỉnh thoảng gặp một nhận xét thâm thúy, dí dỏm hoặc mỉa mai một cách tế nhị. Và cuối mỗi phần có một vài trang tổng kết ngắn gọn, sáng mà đủ, giúp ta nhận định được những nét chính của mỗi nền văn minh và gợi cho ta rất nhiều suy tư và hoài cảm. Văn của ông sáng sủa, uyển chuyển, có khí lực, nhiều câu cô đọng cân đối như châm ngôn, có đoạn cảm xúc dào dạt như khi ông viết về J.J.Rousseau. Đúng là một đại bút.