Hội Thề (Tiểu Thuyết Lịch Sử)

Viết về khởi nghĩa Lam Sơn nhưng tiểu thuyết Hội thề của Nguyễn Quang Thân không bao quát toàn bộ mười năm kháng chiến chống quân Minh của Lê Lợi và nghĩa quân. Ông chỉ chọn thời điểm đại quân Lam Sơn kéo về trại Bồ Đề để chuẩn bị việc kết thúc cuộc kháng chiến: bên kia sông, đạo quân viễn chinh của tổng binh Vương Thông đang thoi thóp trong thành Đông Quan.

Chiến thắng là điều không còn phải bàn cãi. Nhưng vấn đề là thắng theo cách nào: phá thành, giết quân xâm lược không còn một mống, hay làm thế nào đó để chúng phải hạ giáp quy hàng và ta có thể thắng mà không cần đổ máu? Hai khả năng này “xẻ” triều đình Lam Sơn thành hai phe đối lập: một bên là nhóm Thăng Long, đứng đầu là Nguyễn Trãi; bên còn lại là các tướng lĩnh Lam Sơn đã theo Lê Lợi ngay từ buổi đầu tụ nghĩa.

Các tướng lĩnh Lam Sơn, qua sự tái hiện của Nguyễn Quang Thân, là những người mang đậm tính cách võ biền, ít học, thô lỗ. Họ thật sự là những chiến binh dũng cảm khi đối mặt với quân xâm lược. Nhưng trong khí thế xung trận hừng hực của họ, ngoài phần căm thù còn có phần rất đậm của những bản năng hoang dã – chi tiết Lê Ngân chém rụng đầu hai tù binh cho bõ ghét khi Lê Lợi vừa đi khỏi đã phản ánh rất rõ bản năng này. Họ khát khao được tấn công và chiếm thành Đông Quan để tính sổ với quân thù, cũng là để có dịp hưởng thụ đàn bà và vơ vét của cải với tư cách kẻ chiến thắng. Dĩ nhiên họ phản đối việc cho Vương Thông hàng.

Trong khi đó ở phía đối lập, với chủ trương giành chiến thắng mà không gây đổ máu, giữ sĩ diện cho quân đội “thiên triều” để tránh những hậu quả về sau, Nguyễn Trãi đã hiện diện đơn độc giữa cái triều đình đậm chất quân sự ấy như một nghịch phách: ông bị phản đối, bị chế giễu, bị chèn ép (thân phận của người trí thức giữa những kẻ cường quyền vô học, đó cũng chính là môtip chủ đề xuyên suốt các tiểu thuyết của Nguyễn Quang Thân).

Không giống như nhà văn nữ người Pháp Yveline Féray trong tiểu thuyết Vạn Xuân, Nguyễn Quang Thân không đưa vĩ nhân lịch sử Nguyễn Trãi trở lại chiều kích con người bằng cách khai thác một trong những khía cạnh nhân bản nhất của con người: tình dục, mà ông quan tâm đến việc mô tả Nguyễn Trãi tính toán chơi ván cờ vua chúa với Lê Lợi, bỏ qua đám tướng lĩnh võ biền. Và Nguyễn Trãi đã thành công.

Nhưng nói vậy không có nghĩa là nhân vật Lê Lợi hoàn toàn thụ động. Nguyễn Quang Thân không tước bỏ ở ông vua khai mở triều Hậu Lê những nét thô lậu của một thổ hào người Mường miền núi Thanh Hóa, nhưng bên cạnh đó ông vẫn nhấn mạnh những phẩm chất khác người của Lê Lợi – những phẩm chất làm nên một đại nhân, những phẩm chất đế vương, có thể nói vậy.

Đó là gì? Là khả năng chung sống với cái dị kỷ nếu nó có lợi: Lê Lợi không ưa những người trí thức Thăng Long, nhất là Nguyễn Trãi, nhưng ông cần họ để đạt được mục đích của mình (khi không cần nữa ông sẽ xuống tay: cái chết của Trần Nguyên Hãn là một ví dụ). Là khả năng nhẫn tâm đến mức có thể hi sinh người thân – bà vợ thứ hai mà ông rất đỗi yêu thương – cho quyền lực.

Từ mâu thuẫn giữa Nguyễn Trãi với các tướng lĩnh Lam Sơn như đã mô tả trong Hội thề, hoàn toàn có thể hiểu tại sao sau này Nguyễn Trãi phải chịu thảm tử ở vụ án Lệ Chi viên. Ngoài ra, phải kể tới ở Hội thề một ngôn ngữ văn xuôi mang khả năng tạo dựng bối cảnh và không khí lịch sử khá cao. Đó là những yếu tố làm nên sức hấp dẫn của cuốn tiểu thuyết này.

Nguyễn Hoài Nam

(Nguồn: Báo Tuổi Trẻ)

Tên sách: Hội thề

Tác giả: Nguyễn Quang Thân

NXB Phụ nữ

"Chẳng những mưu kế kì diệu

Cũng là chưa thấy xưa nay"

(Bình Ngô Đại Cáo – Nguyễn Trãi)

Năm 1427, Nguyễn Trãi, người anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới, nhận định như trên về hội Thề Đông Quan, hồi kết của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn chống quân Minh xâm lược.

Gần 600 năm sau, có một nhà văn sau nhiều năm cẩn trọng tìm tòi, suy ngẫm, bằng những trang viết đã tái hiện lại Hội thề, một khoảnh khắc hào hùng trong lịch sử đấu tranh dựng và giữ nước. Đó là một sự kiện tiêu biểu cho đường lối ứng xử ngoại bang, thể hiện tầm vóc văn hóa, trí tuệ, và bản sắc yêu chuộng hòa hiếu của một dân tộc. Tiểu thuyết Hội thề của nhà văn Nguyễn Quang Thân đã đạt giải A, giải thưởng tiểu thuyết Hội Nhà văn lần 3 năm 2006 – 2010.

Hơn 5 vạn quân Vương Thông bó tay chịu chết ở Đông Quan sau trận Xương Giang lịch sử; gần 10 vạn quân Minh bị vây hãm khắp các thành trì. Chỉ cần nghĩa quân Lam Sơn thực hiện thêm một vài chiến dịch quân sự, 10 vạn quân Minh tiêu vong. Nhưng, chủ soái Lê Lợi theo kế của vị quân sư tài ba Nguyễn Trãi đã quyết định không dồn giặc đến đường cùng mà mở cho họ một con đường sống. Tại hội thề Đông Quan, chúng ta cam kết cấp lương thực, khí giới cho Vương Thông rút quân về nước. Đất nước Đại Việt bắt đầu một thời kỳ hòa bình độc lập tự chủ kéo dài hơn 300 năm.

Qua Hội thề, chúng ta biết cái "mưu kế kì diệu" đó thành sự không phải dễ dàng, nó chỉ đến được sau một quá trình đấu tranh gay gắt. Nó được khởi xướng bởi Nguyễn Trãi, được sự sáng suốt đồng tình của Lê Lợi. Chấp nhận hòa hoãn sao được, khi mà chúng ta đang hừng hực khí thế chiến thắng? Nguyễn Trãi với đầu óc sáng suốt, nhìn xa trông rộng đã không hòa vào niềm vui chiến thắng chốc lát, mà để dành tâm trí nghĩ đại cục sau này.

Bên chủ chiến là những chiến tướng Lê Sát, Lê Ngân… Họ lỗ mãng, võ biền nhưng đầy công lao, ít học nhưng đầy quyền uy. Bên kia là những tri thức thành Đông Quan: Nguyễn Trãi, Nguyễn Thị Lộ, Trần Nguyên Hãn. Họ công lao nhiều nhưng xa minh chủ, trí thức nhưng bị hiềm nghi. Hai phe cánh, hai quan điểm, hai cách hành xử khiến Lê Lợi rất khó xử, cuối cùng ông lại nghiêng về những người trí thức Đông Quan. Có thể thấy, mâu thuẫn mà Hội thề nêu ra không chỉ là mâu thuẫn giữa cá nhân Nguyễn Trãi và Lê Sát, Lê Ngân; hay là chỉ là mâu thuẫn của một tổ chức, một giai đoạn, mà là mâu thuẫn mang tính chất lâu dài, tất yếu, giữa những đường lối giao thiệp với nước ngoài, đặc biệt là khi chúng ta phải sống bên "người khổng lồ" Trung Quốc.

Đọc Hội thề để thấy sự thắng lợi của đường lối Nguyễn Trãi không chỉ mang ý nghĩa tôn vinh cá nhân ông, mà tôn vinh những trí thức luôn nhẹ nhàng, cương quyết, thanh cao; tôn vinh bản chất hiền hòa, thích hòa hiếu nhưng không yếm thế của dân tộc; tôn vinh một nền văn hiến đã có gần 4.000 năm hình thành cùng với hành trình dựng và giữ nước vĩ đại của dân tộc.

Nền văn hiến phần nào thể hiện thực tế qua cuộc khởi nghĩa Lam Sơn được tác giả diễn đạt lại trong tiểu thuyết với những góc nhìn mới. Một sự tự tôn về lịch sử lâu đời của dân tộc "vốn xưng nền văn hiến đã lâu"; tự hào có một chỗ đứng vững chắc "phong tục bắc nam cũng khác"; khẳng định một bản lĩnh văn hóa "lấy chí nhân thay cường bạo".

Với tiểu thuyết Hội Thề, bên cạnh những trang viết khắc họa mâu thuẫn sâu xa trong nội bộ nghĩa quân Lam Sơn, còn có nhiều trang viết về tình yêu éo le và sâu đậm. Tiêu biểu là hai mối tình Lê Lợi và hoàng hậu Ngọc Trần, Vương Thông và cô thôn nữ Việt. Có hai chi tiết quan trọng khiến chúng ta suy nghĩ và có lẽ tác giả cũng đặt nhiều tâm huyết: Lê Lợi đã gạt lệ hy sinh Ngọc Trần làm lễ tế nghĩa quân trong khi Vương Thông thì xả mình giải thoát cho cô gái Việt mà ông ta đã cướp về.

Có ý kiến cho rằng nhà văn đề cao mối tình của tên tướng giặc, hạ thấp mối tình của Lê Lợi. Nhưng cũng có ý kiến nhận xét, nhà văn không thiên vị mối tình nào cả. Cả hai tình yêu đều đẹp, nếu biết đặt trong hoàn cảnh của từng người. Lê Lợi là minh chủ, phải biết đặt cái lợi ích của nghĩa quân lên hết. Cái chết của Ngọc Trần là hy sinh vì đất nước, vì tình yêu, tình yêu nam nữ hòa quyện vào cái chung. Vương Thông là một vị tướng giặc cướp nước làm bao điều tàn ác, thời cuộc bể dâu khiến ông quyết định làm điều tốt đẹp cho người yêu. Tình yêu hiện diện khắp nơi trên trang viết. Đúng như Nguyễn Quang Thân từng phát biểu với báo giới: dù cho chiến tranh xảy ra, dù cho vật đổi sao dời, thì tình yêu giữa con người với con người là thứ tồn tại trong sáng, tự nhiên và vĩnh viễn.

Nguyễn Quang Thân đã chọn cách dựng truyện giống như một cuốn phim với các chương mang chủ đề khác nhau, các hành động nhân vật đan xen làm nổi bật chủ đề của chương. Với lối viết chừng mực, thanh nhã, nhà văn đã lột tả được những tư tưởng sâu sắc về lịch sử mà ông muốn chuyển tải đến người đọc.

Đọc Hội thề để thấy lịch sử dân tộc chúng ta hào hùng bi tráng, tình người chúng ta đẹp không kém những trường thiên tiểu thuyết được dịch đầy các nhà sách, hay những bộ phim dã sử nước bạn đang chiếu ngập tràn các kênh truyền hình. Và hơn hết, Hội thề giúp chúng ta thêm yêu, thêm tự hào về đất nước Việt Nam.

Trần Thanh Giảng