Gió Lẻ Và 9 Câu Chuyện Khác

Nổi bật và ám ảnh trong tập Gió lẻ và 9 câu chuyện khác là những đứa trẻ. Nguyễn Ngọc Tư đứng về phía những đứa trẻ, đứng từ phía những đứa trẻ phận nghèo, phận côi cút để nhìn ngắm cuộc sống, nghĩ và cảm cuộc đời, viết chuyện nhân sinh.

Văn Nguyễn Ngọc Tư, có thể nói, là cách thế nhìn vào thế giới người lớn ngổn ngang, phức tạp, đầy bất hạnh và bi kịch, từ mắt những đứa trẻ ngây thơ – già nua. Giọng điệu văn của chị, xuyên suốt, cũng là giọng kể giọng nói giọng nghĩ từ phía những con người còn nhỏ này. Hoàn cảnh chung tạo nên cảnh ngộ bất hạnh của chúng là sự tan vỡ của các gia đình, sự phản bội nhau của các cặp vợ chồng.

Nguyễn Ngọc Tư day dứt nhiều với những phận người này và truyền được cho người đọc nỗi day dứt đồng cảm đó (Núi lở, Ấu thơ tươi đẹp, Một chuyện hẹn hò…). Nhưng đọc cả loạt truyện dễ có cảm giác lặp lại trong cách khai thác đề tài. Và Gió lẻ – truyện dài hơi nhất trong tập, như là sự chung đúc của nhiều truyện, Nguyễn Ngọc Tư như đi tìm một cách viết khác mình, vượt qua mình.

Gió lẻ có ba nhân vật, đan xen hai giọng kể, phơi tỏ mình trên hành trình của một chiếc xe chở hàng hóa. Theo hành trình chuyến xe, chuyện đời của từng nhân vật được tự kể và kể lại, cả ba mỗi người một số phận, một cảnh ngộ, cô đơn và nhàu nát, và chiếc xe chở hàng thành ra như chiếc xe đời. Nguyễn Ngọc Tư đã cố gắng đổi cách viết, thực chất là tìm cách móc nối những đoạn văn ngắn, những mẩu chuyện mà tách riêng ra có thể thành từng truyện độc lập, vào trong một chỉnh thể mới để làm đa dạng đa chiều hơn thế giới nghệ thuật của mình.

Truyện hứa hẹn là một đột phá mới của người viết. Nhưng Gió lẻ chưa được đến độ như có thể mong đợi. Đọc nó vẫn thấy ra chất Nguyễn Ngọc Tư, và do đó lại có chút tiếc nuối. Có cảm tưởng tác giả vẫn đang bị níu chân trên đường quen…

Ở ngòi bút truyện ngắn đã thành một “đặc sản văn chương” này, những trang viết rung động và sâu sắc, bình dị và thấm thía luôn được đón nhận nồng nhiệt. Nhưng khi chị tỏ ra làm lạ mình, khác mình bằng cách “làm văn” ở câu chữ thì lại không nên. Cái duyên cái chất của Ngọc Tư là ở những câu văn chân chất, hồn nhiên truyền tải được cái hồn vía của một người văn. Những câu làm dáng, văn hoa thật không phù hợp và không cần thiết cho truyện, càng rất không “Ngọc Tư”.

Thí dụ câu này từ miệng kể cô bé nhân vật chính: “Trong mớ âm thanh quen thuộc của lũ kiến chạm chân trên đường rời tổ, của muôn vạn cái lá dập xao xác, những giọt sương sẽ sàng rụng xuống, tu hú kêu vang trong bờ sậy, có lẫn tiếng cây đang ứa nhựa hàn gắn vết thương, nơi nụ hoa lìa”. Ở Gió lẻ, tôi thích cơn gió lẻ và nhân vật gã lái xe.

Nhà văn đang viết là nhà văn luôn ở trên đường. Nguyễn Ngọc Tư vẫn đang mải miết đi con đường văn của mình. Tập truyện ngắn này của chị là một sự chỉ dấu đoạn đường vừa đi qua. Sau Cánh đồng bất tận, Gió lẻ là một báo hiệu khác đối với Nguyễn Ngọc Tư.

Phạm Xuân Nguyên
(Nguồn: Báo Tuổi Trẻ)

Ngày 12-9, tác phẩm Gió lẻ và 9 câu chuyện khác (NXB Trẻ) của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư đã được phát hành với con số lên đến 10.000 bản. Trong tháng 10 tới, nhà văn đất mũi này sẽ lên đường sang Thái Lan để nhận giải thưởng văn học các nước Đông Nam Á (Southeast Asian Writer Award) – giải thưởng lần đầu được trao cho một nhà văn trẻ Việt Nam

– Phóng viên: Có người nói rằng Nguyễn Ngọc Tư đã vắt kiệt sức mình cho Cánh đồng bất tận nên suốt gần hai năm qua đã “náu mình” vào tản văn và một số truyện ngắn đăng rải rác trên các báo. Chị nghĩ sao?

– Nhà văn Nguyễn Ngọc Tư: Tôi từng nói rằng, mình đã nhón chân hái trái ở một cành quá cao. Tôi cần thời gian để lớn cho việc hái trái ở những cành cao như vậy, một cách từ tốn và thanh thản. Những gì xoay quanh Cánh đồng bất tận cứ kéo tôi đi, và tôi đi chậm rãi để chủ động tạo nhịp trở lại cho mình.

– Và bây giờ “tạo nhịp trở lại” bằng cách viết khá lạ, qua tác phẩm Gió lẻ? Khám phá tận cùng nỗi cô đơn của nhân vật, phải chăng cũng chính là nhà văn muốn khám phá cõi tâm thức của chính mình?

– Tôi chỉ viết lại sự mơ mộng, tưởng tượng của mình về một thế giới mà tôi chưa từng tới, về những con người mà tôi chưa từng thấy, những số phận tôi chưa từng gặp. Hoàn toàn không vì một trải nghiệm nào.

– Nguyễn Ngọc Tư muốn gửi điều gì sâu xa hơn khi đan lồng hình ảnh “gió” giữa những hình hài người trong tác phẩm?

– Gió rất khó nắm bắt. Tôi cứ hay bị gió ám. Viết tản văn, truyện ngắn gì tôi cũng thích đem gió vô cho nó… thổi tí. Lần này có khác là gió hơi nhiều. Mà tôi cũng không có ý gì, chỉ thấy gió dễ miêu tả, dễ mơ mộng hơn những thứ khác. Đơn giản vậy thôi.

– Dù nhân vật có những nỗi niềm tê tái, nhưng ngòi bút của Nguyễn Ngọc Tư trong Gió lẻ đã “hiền lành” hơn nhiều so với Cánh đồng bất tận. Chị không muốn đời đau hay không còn đủ sức để đau đời?

– Tôi muốn viết cái gì đó thật dịu dàng. Nhưng Cánh đồng bất tận hơi khốc liệt, như một món ăn nêm lỡ tay nhiều cay, nhiều mặn. Thể nghiệm đó làm tôi mệt mỏi, giờ thì tôi lại làm một thể nghiệm khác. Và sự man mác mộng mị này làm tôi dễ chịu hơn nhiều.

– Nhiều người nói văn của Nguyễn Ngọc Tư buồn. Nhưng vẫn hy vọng vào một “ngày mới nhẹ nhàng” nào đó người đọc tìm đến với tác phẩm của Nguyễn Ngọc Tư và mỉm cười?

– Có lần tôi thử viết một câu chuyện vui. Và nó… vô duyên tới mức không ai cười nổi. Tôi nghĩ mình cũng có chút khả năng hài hước, cũng biết cách phẩy tay trước những chuyện lặt vặt, cũng hay cười cợt, nhưng chẳng hiểu sao chữ nghĩa thì buồn hiu. Tôi nghĩ nếu nói tới sự hạnh phúc, sự vui vẻ, không ai thấy bối rối, người ta sẽ hiểu và cảm nhận ngay những điều đó. Đơn giản như ta ngoác miệng ra cười ha ha ha. Chỉ có nỗi buồn, nỗi đau người ta mới cần văn chương chạm tới. Có thể, khi đọc, ai đó sẽ nói: Ờ, đúng là tôi đã từng thấy buồn giống như vậy…

TIỂU QUYÊN thực hiện
(Nguồn: Báo Người Lao Động)

Tuyển tập truyện ngắn và vừa của Nguyễn Ngọc Tư do Nhà xuất bản Trẻ ấn hành được độc giả trông đợi, kể từ sau  hiện tượng  văn học "Cánh đồng bất tận" (2005).

Người ta chỉ sợ, những cú dập không đáng có đầu đời có thể làm một nhà văn trẻ như Ngọc Tư nản lòng. Nhưng dường như "Gió lẻ" đã khiến cô tìm ra cách xoay chuyển  tình thế: Một kiểu viết khác, một cuộc tìm kiếm khác, để tạo nên phong cách đa dạng hơn và cũng nhiều triết lý hơn cho Nguyễn Ngọc Tư.

"Gió lẻ" có tiếng nói đa thanh của nhiều nhân vật, nhiều tâm trạng, nhưng trên tất cả là sự tắt lịm giọng người trong một kiếp sống chạy trốn sự dối trá và thiếu vắng tình người. Nhân vật chính – cô bé  không có tên – vì không chịu nổi cuộc sống gia đình với  người cha vốn là một quan chức sống bàng quan, vô cảm, lừa dối, nên đã  bỏ nhà đi mãi vô định trên chuyến xe khách của hai người đàn ông.

Mặc dù hành trình trên chuyến xe như một sự hành xác,  nhưng đó lại cũng chính là hành trình gột rửa và  hình thành một bản thể  khác trong cô; không phải con người cũ bị vùi dập, chịu đựng đau đớn trong dồn nén, mà là người không có quá khứ, không tên gọi, không cả giọng nói uất nghẹn.

Đi để không còn căn tính, để không còn nhớ, còn đau, để tan hoà vào thế giới rộng lớn, thiếu tình thương và vọng lại những thanh âm buồn bã. Đi để nuôi dưỡng phần người  trong cái  thế giới đôi khi như không còn nhân tính ấy, để loé sáng một nhân cách. 
Chính vì thế mà nhiều khi, ngôn ngữ của con ngưới rời bỏ cô, để cô chỉ có thể nói giọng chim, giọng  bò, giọng loài vật. Và ngay cả ở phút cuối cuộc đời. cô vẫn đủ sức biến cái chết của mình thành một điều có ý nghĩa hơn với những người còn sống mà như đã chết trên cõi đời.

Hai gã đàn ông cùng song hành vào thế giới vô định sau vôlăng, gã tài xế và anh lơ xe, cũng là hai kẻ mất mát, thất bại, nhưng họ mãi mãi là những hạt bụi mất hút  vào hư vô, nếu không có  thứ ánh sáng lấp lánh mà cô bé soi rọi  từ tâm hồn mình.

Họ chỉ là những kẻ bị ngọn gió cuộc đời đùa cợt không mệt mỏi, những cơn gió "bị xé nhỏ bởi một bàn tay vô hình. Và từ khi lìa nhau, gió dằn vặt con người bởi nỗi ly tan của chính nó… Đến mức người ta mòn mỏi thiếp đi thì gió lại dựng họ dậy theo cái kiểu lướt thật chậm từ chân lên đầu, như có một linh hồn, một bóng ma vừa đi qua âu yếm".

Lối hành văn của Nguyễn Ngọc Tư trong "Gió lẻ" phức tạp hơn nhiều so với "Cánh đồng bất tận", đa nghĩa hơn, giàu  chất thơ hơn. Tuy nhiên, cũng vì thế mà đôi khi, cái chân chất bị "bay đi ít nhiều", để lại chút cầu kỳ, làm dáng và một vài chi tiết hơi lộ. Nhưng trên tất cả là sự làm mới mình, ngòi bút vẫn đủ sức lay gợi, kỹ thuật viết cũng tốt hơn.

Trong tập truyện còn có một số truyện ngắn khá  như "Sầu trên đỉnh Puvan", "Ấu thơ tươi đẹp". Còn lại, những truyện khác dường như đưa lại cảm giác ghép vào cho đủ tập, thay vì có sự chọn lọc và đợi thêm một thời gian.

Khép lại cả tập truyện là hình ảnh những đứa trẻ bị mất mát, già trước tuổi, luôn không thể giải đáp được câu hỏi lớn chúng dành cho cuộc đời, về hạnh phúc hay niềm vui. Và cả những giải đáp không thành của người lớn, trong những hoang mang về tình yêu, lẽ sống và ý nghĩa của cuộc đời.

Minh Thi
(Nguồn: Báo Lao Động)