Chú Nhóc Ở Thành Istanbul – Tự Truyện Của Aziz Nesin

(VTV Ngày 09/12/2007)

Azit Nexin là một trong những tên tuổi được nhiều độc giả Việt Nam yêu thích qua các tập truyện như “Những người thích đùa”, “Con cái chúng ta giỏi thật”, “Chuyện vợ chồng”… Trong suốt cuộc đời viết văn của mình, Azit Nexin để lại khoảng 100 cuốn sách, tên tuổi của ông được biết đến ở 42 nước với hơn 20 thứ tiếng khác nhau. Tuy nhiên, nhiều người có thể mới chỉ biết đến ông qua các tác phẩm mà chưa hiểu nhiều về cuộc đời Azit Nexin. 

Azit Nexin (1915 – 1995) là một trong những cây đại thụ của làng văn Thổ Nhĩ Kỳ. Tên khai sinh của ông là Mehmet Nusret, tức là “Chúa giúp”. Trong cuốn tự truyện mang tên “Chú nhóc ở thành Istabul” của mình, ông viết: “Đó là một cái tên rất hợp với chúng tôi bởi vì gia đình tôi, chẳng nhìn thấy bất kỳ một triển vọng nào cả, đành đặt mọi hy vọng vào Chúa”.

Azit Nexin đã đảo lại một câu Ngạn ngữ của Thổ Nhĩ Kỹ “Trời sinh ra thế nào thì thì mãi vẫn là như thế” thành câu “Trời sinh ra thế nhưng sẽ không mãi mãi là như thế”. Đó là sự thách thức định mệnh, là tiếng kêu đòi thay đổi, và cũng là tựa đề cuốn tự truyện của ông. “Chú nhóc ở thành Istabul” là tập đầu tiên của tuyển tự truyện. Trong cuốn sách này, Azit Nexin đã tự thuật lại thời ấu thơ của mình bằng từ khi sinh ra đến năm 10 tuổi. Từ cuộc sống của bản thân, gia đình và những người xung quanh ông, Azit Nexin một lần nữa dùng ngòi bút traò lộng độc đáo của mình để phản ánh hiện thực xã hội.

Người ta thường viết tự truyện bằng giọng văn tự sự, thủ thỉ, tâm tình còn Azit Nexin viết tự truyện bằng giọng trào phúng – Điều đó không lẫn đi đâu được. Những người ưa thích đọc truyện Azit Nexin hẳn đều tâm đắc và thích thú ông chính là ở cách viết trào lộng tài tình. Một học giả của Thổ Nhĩ Kỳ nhận xét: “Nếu bạn sống ở Istanbul, dù bạn là công nhân cổ cồn, là sinh viên hay là một trí thức thời thượng của Thổ Nhĩ Kỳ, thế nào cũng có ngày trước một thực tế nào đó, bạn sẽ phải vui sướng mà thốt lên rằng “giống hệt như trong Azit Nexin “. Với tài trào phúng của mình, ngày nay Azit Nexin gần như đã đạt tới hình tượng một “người hùng” dân gian. Ông là sự thành công chưa từng thấy của thể loại văn viết trong việc bóc trần bản tính ngớ ngẩn, tàn bạo, ngu xuẩn và không thể chịu đựng nổi trong xã hội đầy biến động của chúng ta”.

Rất ít nhà văn có khả năng hiểu được con người – bao gồm ngôn ngữ, phẩm cách, thái độ, thế giới quan, cảm xúc và tư duy – một cách sâu sắc và chính xác tới độ như vậy. Chế độ chính trị, cách kiếm sống, vai trò tình dục, sự di trú nông thôn – thành thị và công nghệ; tất cả các khía cạnh trên của xã hội Thổ Nhĩ Kỳ đã biến đổi về cơ bản trong nửa cuối thế kỷ hai mươi. Đó là những tư liệu mà Azit Nexin đã nén chặt vào các truyện ngắn của ông trong ba mươi ba năm cuối đời. Mỗi độc giả đều tìm thấy cuộc đời của chính mình và thời đại mình trong các truyện ngắn đó.

Suốt cuộc đời mình, Azit Nexin đã đấu tranh cho quyền tự do ngôn luận, đặc biệt là quyền được chỉ trích đạo Hồi một cách không thảo hiệp. Cũng vì tư tưởng thiên tả mà ông thường xuyên phải chịu cảnh tù tội và trở thành đích nhắm của những tổ chức Hồi giáo cực đoan đang được sự ủng hộ rộng rãi trong quần chúng tại Thổ Nhĩ Kỳ.

Ngày 2/7/1993, một nhóm những người Hồi giáo cực đoan đã bao vây và đốt khách sạn nơi ông đến tham dự một lễ hội. Azit Nexin may mắn thoát chết. Tuy nhiên, 37 người đã thiệt mạng. Ngày mùng 6/7/1995, Azit Nexin đã qua đời do một cơn đau tim. Thi thể ông được chôn cất tại một nơi bí mật và không tổ chức bất kỳ nghi lễ nào, thể theo ước nguyện của ông.

Azit Nexin được trao tặng nhiều giải thưởng tại Thổ Nhĩ Kỳ, Ý, Bulgaria và Liên bang Xô Viết. Hàng triệu người lao động và những người yêu hòa bình, tự do và bình đẳng yêu mến ông. Những tác phẩm của ông đang tiếp tục được xuất bản. Và rất nhiều trẻ em nghèo ở đất nước Thổ Nhĩ Kỳ đã trưởng thành nhờ Quỹ Nexin do ông sáng lập. Cuộc đời của Azit Nexin đã chứng minh điều ông nói: “Trời sinh ra như thế nhưng sẽ mãi mãi là như thế”.

Kim Hải