20 Bài Học Điện Ảnh

(Thứ Bảy, 12/04/2008)
Nghĩ về điện ảnh Việt từ 20 bài học điện ảnh

20 bài học điện ảnh (*) ghi chép lại từ những cuộc trò chuyện với 20 đạo diễn nổi tiếng thế giới, từ Hollywood đến châu Âu, châu Á.

Những vấn đề được đề cập không chỉ là của điện ảnh Hollywood hay điện ảnh châu Âu, mà bất ngờ thay, dường như nó trả lời cho cả câu hỏi: “Vì sao điện ảnh Việt Nam chưa cất cánh?”.

Martin Scorsese – đạo diễn Mỹ với những bộ phim kinh điển như Taxi driver, The last temptation of Christ và gần đây là The Departed – nói về chuyện các sinh viên điện ảnh xin ông lời khuyên. “Tôi nghĩ rằng câu hỏi đầu tiên các bạn phải đặt ra khi có ý muốn làm phim là “Tôi có điều gì để nói hay không?”. Đôi khi bạn chỉ cần có ý muốn truyền đạt một tình cảm hay cảm xúc, thế là đủ. Thế nhưng điều đó lại không đơn giản chút nào”. Martin nhấn mạnh: “Phải biết điều mình nói” bởi ngày nay có quá nhiều đạo diễn làm phim nhưng chẳng có gì để nói, và thiếu dấu ấn cá nhân. Ông cũng đề cập vấn đề mà điện ảnh VN hôm nay đang đặt ra cùng câu hỏi: Làm phim, nhưng cho ai? Cho công chúng, hay cho bản thân đạo diễn?

Những đạo diễn khác như Woody Allen, Pedro Almodovar, Wim Wender, Takeshi Kitano, David Crodenberg, dù phim của họ thuộc dòng phim kén khán giả hay đông người xem, đều chung một đáp án: điện ảnh là cá nhân, làm phim chính trước tiên là vì bản thân đạo diễn, vì thông điệp mà đạo diễn muốn truyền tải, vì những trăn trở, thôi thúc xuất phát từ nội tâm của người làm phim. Ngay cả những đạo diễn làm phim ăn khách như Steven Spielberg, Alfred Hitcock làm phim cũng để thỏa mãn sở thích cá nhân, chỉ khác là sở thích ấy cũng là điều công chúng yêu thích.

Trong khi đó, đạo diễn Vương Gia Vệ khẳng định công chúng chính là lý do mà ông muốn làm phim, bởi ông “luôn nghĩ đến niềm thích thú của người xem nó”. Thế nhưng dù cũng đồng tình “Bạn phải làm phim mà bạn muốn xem, chứ không phải làm bộ phim mà công chúng muốn xem”, đạo diễn làm phim độc lập nổi tiếng Lars Von Trier cũng không quên nhắc nhở: “Tất nhiên ý niệm công chúng thường gắn với vấn đề kinh tế. Và không đạo diễn nào có thể làm lơ trước vấn đề này, vì làm phim là tốn kém. Nếu doanh thu quá kém so với chi phí thì có thể bạn sẽ không tiếp tục làm phim được nữa”.

Học làm phim ở đâu và như thế nào? Bất ngờ thay, câu trả lời – dù của một đạo diễn Mỹ làm phim thể nghiệm đậm dấu ấn cá nhân nhưng ít người xem như David Lynch, hay đạo diễn chuyên dòng phim tâm lý người Tây Ban Nha với những thành công vang dội tại các giải thưởng điện ảnh quốc tế như Pedro Almodovar, hay của đạo diễn bậc thầy về hình ảnh của Pháp như Jean-Pierre Jeunet, hay đạo diễn của thể loại phim hành động người Hong Kong Ngô Vũ Sâm, hay đạo diễn tiêu biểu của dòng Làn sóng mới của điện ảnh Pháp Jean-Luc Godard – cũng đều như nhau: muốn làm phim, hãy làm phim!

Rất nhiều trong số các đạo diễn nổi tiếng trong cuốn sách này đều tiết lộ kiến thức về điện ảnh của họ được rút ra từ kinh nghiệm đi làm chân phụ trong các đoàn phim, từ những bộ phim mà họ xem – kể cả những bộ phim tồi tệ như cách anh em nhà Coen (vừa đoạt Oscar 2008 đạo diễn xuất sắc nhất) chia sẻ, từ những cuốn sách điện ảnh mà họ đọc. Câu trả lời có vẻ đơn giản và rất đỗi đương nhiên lại mang nhiều ý nghĩa nếu nhìn vào cách đào tạo tại các trường điện ảnh VN, nơi mà sinh viên được học lý thuyết nhiều hơn thực hành, suốt ba bốn năm học làm phim cũng chỉ làm được ba bốn bộ phim ngắn, giáo trình về điện ảnh thì ít ỏi và việc xem phim để nâng cao kiến thức cũng như để giải trí hầu như hiếm hoi.

20 bài học điện ảnh còn gợi mở về các chỉ đạo diễn xuất với diễn viên, các nhìn nhận về quan điểm viết kịch bản và làm phim, về suy nghĩ của người làm phim khi đứng trước các lựa chọn trên trường quay. Cuốn sách có vẻ như dành cho giới chuyên môn, nhưng ngay cả những người ngoại đạo vẫn có thể tích lũy kiến thức để hiểu hơn về điện ảnh, về công tác làm phim, mà từ đó có thể chia sẻ cũng như đòi hỏi cao hơn từ những nhà làm phim trong nước.

Phan Xi Nê
(Theo Báo Tuổi Trẻ)