Dặm Dài Đã Qua – Hồi Ức Của Một Chiến Binh Trẻ Em

Theo thống kê, trong hơn 50 biến cố xung đột đang xẩy ra trên toàn thế giới hiện nay, có tới khoảng 300,000 "lính trẻ em". Và Ishmael Beah đã từng là một trong những người lính trẻ em này. Bằng những trải nghiệm của chính bản thân mình, Ishamael đã kể lại quá khứ đau thương đó như một minh chứng cho những mặt trái ẩn đằng sau mỗi cuộc chiến.

Chiến tranh như thế nào qua đôi mắt của một người lính trẻ thơ? Làm thế nào để trở thành một kẻ giết người? Phải ngừng mọi thứ lại thế nào đây? Vấn đề "lính trẻ em" là đề tài rất được giới phóng viên nhà báo, và những tiểu thuyết gia quan tâm. Họ đã phải vất vả để có thể tìm hiểu và tưởng tượng ra cuộc đời của chúng diễn ra như thế nào. Thực tế chưa có một người nào từng kinh qua những trải nghiệm địa ngục trần gian ấy mà còn sống sót để kể lại. Ishamael Beah đã may mắn sống sót và kể lại mọi chuyện như một hồi ức đau thương, một lời tố cáo chân thực và một lời cảnh tỉnh mạnh mẽ cho toàn thế giới.

Cuốn sách "Dặm dài đã qua" kể lại một câu chuyện về cuộc đời chiến binh của cậu bắt đầu từ năm 12 tuổi. Bị cuốn hút theo cơn lốc nội chiến của vùng Sierra Leone, Beah lang thang từ làng này đến làng nọ trong một quốc gia bị chia cách bởi sự thiếu suy nghĩ và tàn sát lẫn nhau giữa nhóm những người nổi loạn chống đối và quân đội.

Cậu gia nhập quân đội khi mới 12 tuổi và bắt đầu một cuộc sống triền miên với ma túy và giết người. Đó như việc hàng ngày cậu phải làm cho tới khi 15 tuổi. Sau đó, cậu bị đưa vào một trung tâm hồi phục nhân phẩm được bảo trợ bởi UNICEF và các tổ chức phi chính phủ. Khi anh trở về sống tại thủ phủ của Sierra Leone như một công dân bình thường, Beah làm việc với tư cách là người đại diện cho trung tâm này. Năm Beah 17 tuổi, chiến tranh bùng nổ bao phủ khắp thành phố này, cậu quyết định lên đường chạy trốn sang Hoa Kỳ, và sống ở đó cho tới nay.

Bằng lối viết rõ ràng, rành mạch của một người rất có tài văn chương, cuốn hồi ký "Dặm dài đã qua" như đã được định trước để trở thành một câu chuyện lưu danh lịch sử ghi nhận những vấn đề ẩn sâu sau mỗi cuộc chiến và những số phận bi thảm của những người lính trẻ em trong các cuộc xung đột đẫm máu trên toàn thế giới.

Sách đã được dịch ra gần 40 thứ tiếng, liên tục 30 tuần liền đứng đầu danh sách bán chạy ở nhiều nước, và trở thành một hiện tượng "hot", thu hút sự quan tâm chú ý cũng như những tranh cãi trên các forum văn học ở nước ngoài. Sách được dịch giả Hồ Anh Quang dịch sang tiếng Việt, NXB Văn hóa -Thông tin ấn hành và sẽ ra mắt độc giả Việt Nam trong tháng 5/2009.

Tuyết Minh (Nguồn: Báo Hà Nội Mới)

Những vấn đề đặt ra trong cuốn sách có thể có tác động to lớn tới xã hội, lay động lương tri con người. Mặc dù mô tả chiến tranh trực tiếp, tàn khốc và ghê rợn, nhưng cũng vì qua cách nhìn, cách viết của một trẻ em còn non nớt, nên có phần hồn nhiên, trong sáng. Sách đã được dịch ra nhiều thứ tiếng, bán chạy ở nhiều nước, và trở thành một hiện tượng "hot", thu hút sự quan tâm chú ý cũng như những tranh cãi trên các forum văn học ở nước ngoài.

Ishmael Beah hiện là chuyên gia quốc tế về ảnh hưởng của chiến trận đối với trẻ em cho dù khi cuốn sách A Long Way Gone được xuất bản, cậu mới chỉ là một chàng thanh niên 26 tuổi đời. Có lẽ bởi những gì cậu trải qua là quá đầy đủ và phi thường.

A Long Way Gone có thể coi là tiểu sử của Ishmael từ năm 12 tuổi (khi nội chiến ở Sierra Leon phá hủy ngôi làng của cậu) cho đến năm 17 tuổi (khi cậu trốn từ Sierra Leon sang Mỹ).

Khoảng 50% cuốn sách ghi lại quá trình Beah cố gắng thoát khỏi sự khốc liệt của cuộc nội chiến. Tình cờ, Beah và các bạn có mặt ở một ngôi làng xa nhà khi phiến quân tập kích vào ngôi làng của cậu. Làng bị phá hủy, hầu hết dân cư đều bị sát hại. Những người may mắn sống sót (trong đó có cả gia đình của Beah) thì tị nạn rải rác ở các vùng lân cận.

Không còn gia đình, không có nhà cửa, thậm chí không cả những điều kiện tối thiểu để duy trì cuộc sống như thức ăn, tiền bạc, Beah đã trải qua hơn một năm lang thang vô định, lê la từ ngôi làng xa lạ này đến ngôi làng xa lạ khác, học cách sống sót qua từng ngày.

Cậu đã thoát được những cuộc tập kích phiến loạn trong gang tấc, không còn nơi nào để trú chân (bởi ở đâu cậu cũng bị nghi ngờ là gián điệp của phiến quân), phải tận mắt chứng kiến những cái chết tức tưởi. Beah rút cục nhận ra một điều cay đắng: cậu không có cách nào thoát khỏi sự khốc liệt cứ hiển hiện trước mắt, thoát khỏi những cơn đói, nỗi cô đơn từng giây từng phút giày vò, hành hạ, cậu chỉ có một con đường sống: tham gia vào quân đội chính phủ.

Cũng thật dễ hiểu khi Ishmael đã dần bị lôi kéo vào các cuộc chiến đấu cùng quân đội chính phủ. Tất cả nam giới (kể cả những cậu bé mới 6 hay 8 tuổi) đều phải chiến đấu đến cùng để bảo vệ mạng sống của mình.

Nếu tất cả bắt đầu như vậy, và chỉ xét đến khía cạnh "tích cực", thì một người nào đó buộc phải cầm súng đơn giản là để bảo vệ mạng sống của anh ta, chứ không hề gây đổ máu cho gia đình, người thân, đồng loại của mình.

Thế nhưng mọi thứ không bằng phẳng và tươi sáng như thế. Ishmael nhanh chóng bị cuốn vào mặt đen tối của cuộc chiến, nơi thật khó phân định người tốt – kẻ xấu. Cũng chẳng lường trước được khi nào cậu sẽ bước qua cái ranh giới mong manh ấy và trở thành một kẻ sát nhân máu lạnh sẵn sàng xả súng giết hại một người vô tội nào đó? Câu hỏi ấy thật nhức nhối và đau đớn.

16% của cuốn sách ghi lại thời gian hai năm trong quân đội chính phủ của cậu bé. Nó được khắc họa bằng những hình ảnh chân thực và ác liệt: Beah nhắc lại những lần huấn luyện sử dụng vũ khí, trận chiến đấu đầu tiên (sát cánh bên cạnh và chống lại những binh lính "trẻ con" khác như cậu), những lần hút hít, và cảm giác hoàn toàn thiếu thốn sự cảm thông giữa đồng loại. Cậu miêu tả chân thực về cái chết của những người bạn, về những niềm vui giấu giếm, nỗi cáu giận nuốt vào trong…
Phần còn lại của A Long Way Gone ghi lại quá trình hồi phục và trở về với cuộc sống bình thường của Beah. Bất ngờ thoát khỏi quân đội và được đặt dưới sự giám hộ của UNICEF, Beah đã trải qua một quá trình trị liệu, cai nghiện rất dài và chậm chạp.

Giai đoạn này đánh dấu bởi sự tái phát những cơn cuồng nộ bất thường và những hành động hung dữ không thể kiểm soát hay triệu chứng tự kỷ do dư chấn của những ký ức buồn đau khó nguôi ngoai.

Dần dà, Beah cũng bắt đầu lấy lại được lòng tin với những người xung quanh cậu và hồi phục thần kỳ, đến mức Liên Hợp Quốc đã đặt vấn đề mời cậu làm phát ngôn viên về vấn đề trẻ em bị ảnh hưởng bởi chiến cuộc.

Minh Thu (Nguồn: Báo Vnexpress)

Chiến tranh như thế nào qua đôi mắt của một người lính trẻ thơ? Làm thế nào mà một đứa trẻ bình thường bị biến thành một kẻ giết người? Phải ngừng mọi thứ lại thế nào đây?

Đó là những câu hỏi xoay quanh đề tài "lính trẻ thơ" rất được giới phóng viên, nhà báo, và những tiểu thuyết gia quan tâm. Họ đã phải vất vả để có thể tìm hiểu và tưởng tượng ra cuộc đời của những người lính ấy diễn ra như thế nào bởi thực tế chưa có một người nào từng kinh qua những trải nghiệm địa ngục trần gian ấy mà còn sống sót để kể lại.

Ishamael Beah (sinh năm 1980 ở Sierra Leone) sẽ giúp trả lời các câu hỏi đó một cách chân thực nhất qua hồi ức "A Long Way Gone" (xuất bản khi tác giả 26 tuổi) và đã được dịch ra nhiều thứ tiếng khác nhau.

Một lần may mắn (hay bất hạnh?), Beah và các bạn của mình không có mặt tại làng khi làng bị phá huỷ, hầu hết dân cư đều bị sát hại. Những người may mắn sống sót (trong đó có gia đình của Beah) thì tị nạn rải rác ở các vùng lân cận. Không còn gia đình, không có nhà cửa, thậm chí không có cả những điều kiện tối thiểu để duy trì cuộc sống, Beah đã trải qua hơn một năm lang thang vô định.

Cậu phải học cách sống sót qua từng ngày, chứng kiến những cái chết tức tưởi và cuối cùng cay đắng nhận ra rằng: Không có cách nào thoát khỏi sự khốc liệt của cuộc chiến, những cơn đói, nỗi cô đơn… ngoài một con đường: Tham gia vào quân đội chính phủ.

Thế nhưng, mọi việc không đơn giản như thế: Ngoài việc được ăn, có nơi trú ngụ…, Beah đã nhanh chóng bị cuốn vào mặt đen tối của cuộc chiến, nơi thật khó phân định người tốt – kẻ xấu và ranh giới mong manh ấy đã khiến cuộc sống của cậu là những chuỗi hành động triền miên với ma tuý và giết người. Đó như việc hàng ngày cậu phải làm…

Cho đến khi 15 tuổi, dưới sự bảo trợ của UNICEF Beah được đưa vào một trung tâm phục hồi nhân phẩm. Tại đây, Beah cũng phải trải qua những ngày khó khăn bởi sự tái phát những cơn cuồng nộ, bất thường và những hành động hung dữ không thể kiểm soát, hay triệu chứng tự kỷ do dư chấn của những ký ức buồn đau của chiến tranh…

Nội dung chính của cuốn sách là vậy, tuy nhiên, qua gần 400 trang sách, người đọc sẽ phải trải qua nhiều cung bậc tình cảm khác nhau: Từ sự kinh ngạc về thái độ lạnh lùng, tàn nhẫn của những đứa trẻ bình thường bị biến thành một sát thủ chuyên nghiệp… đến sự cảm thông, lòng mến mộ về nghị lực sống cũng như lòng trắc ẩn về một cơ hội để các em có thể vượt qua những nỗi đau của chiến tranh.

Theo thống kê của UNICEF, trong hơn 50 biến cố xung đột đang xảy ra trên toàn thế giới hiện nay, có tới khoảng 300.000 lính trẻ em. Ishmael Beah chỉ là một trong số những lính trẻ em ấy, nhưng cuộc đời cậu lại vô cùng may mắn, bởi sau những ngày đau khổ của cuộc chiến cũng như ở trung tâm phục hồi nhân phẩm, cậu trở về sống ở thủ đô của Sierra Leone và làm việc với tư cách là người đại diện cho trung tâm này.

Năm 17 tuổi, khi chiến tranh lại bao phủ thành phố, Beah trốn chạy sang Mỹ. Năm 2004, Beah tốt nghiệp trường CĐ Oberlin, chuyên ngành khoa học chính trị. Beah cũng từng là thành viên của Ủy ban Giám sát quyền trẻ em thuộc tổ chức Theo dõi nhân quyền quốc tế (HRW), từng tham gia diễn thuyết trước Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, Hội đồng Quan hệ ngoại quốc và Trung tâm Dự báo hiểm hoạ và thời cơ thuộc Trung tâm Nghiên cứu chiến tranh, Hải quân Hoa Kỳ.

Trương Hoàng (Nguồn: Báo Lao động)