Cuốn sách có tên "Những mảnh đời được ban tặng".
Tháng Tư năm 1975, ngay trước khi Sài Gòn sụp đổ, Chính phủ Mỹ phát động "Chiến dịch Không vận Trẻ em", một kế hoạch được quảng bá mạnh mẽ trên các phương tiện truyền thông, nhằm di tản và cho đi làm con nuôi nước ngoài gần 3.000 trẻ em Việt Nam. Thường được diễn tả là một nỗ lực nhân đạo vĩ đại, nhưng giờ đây, gần 40 năm sau khi chiến tranh kết thúc, Dana Sachs – nhà văn, nhà báo Mỹ – đã tiến hành nghiên cứu lại sự kiện chưa có tiền lệ này một cách kỹ lưỡng hơn. Tác giả cho thấy một chính sách riêng lẻ đã làm thay đổi cuộc đời của hàng nghìn con người, và không phải lúc nào cũng là tốt hơn.
Trong số 3.000 trẻ em, 80% đã được đưa đến Mỹ, số còn lại được đưa đến Canada, Australia và châu Âu. Mặc dù phần lớn số trẻ này là trẻ mồ côi, vẫn có những em không phải vậy. Thế nhưng những người cứu giúp chúng đã không tạo cơ hội cho các gia đình nhận lại con cái của mình. Với một sự nhạy cảm và cân bằng, Sachs đã làm cho bản miêu tả của mình thêm sâu sắc bằng cách tính đến vô số các góc cạnh của vấn đề: Những bà mẹ đẻ đưa ra quyết định đau đớn là từ bỏ con cái của mình; các nhân viên ở các trại mồ côi, nhân viên quân sự, các bác sĩ cố gắng "cứu giúp" trẻ; các chính trị gia và các quan tòa nỗ lực gỡ rối các vụ tranh cãi; các gia đình nhận nuôi chờ đợi trẻ đến trong lo âu; và chính lũ trẻ, những sinh linh còn non nớt đã phải gắng sức để hiểu điều gì đang diễn ra.
Nội dung cuốn sách đi theo Anh Hansen, người đã rời khỏi Việt Nam trong Chiến dịch Không vận và quay về đoàn tụ với mẹ đẻ của mình sau ba thập kỷ. Thông qua câu chuyện của cô bé Anh và của nhiều đứa trẻ khác, Những mảnh đời được ban tặng sẽ truyền cảm hứng và khích lệ các cuộc đối thoại về cái giá mà con người phải gánh chịu trong chiến tranh, về vấn đề con nuôi quốc tế, các nỗ lực cứu trợ và về sự can dự của Mỹ ở Việt Nam.
Trong lời tựa cuốn sách có đoạn: "Và, trẻ cần một 'mái nhà đẹp' hay một 'gia đình ấm' hơn? Nếu như vậy, việc đưa trẻ đi khỏi quê hương mình từ khi còn rất nhỏ, có là sự giúp đỡ thực sự tốt, để rồi những đứa trẻ lớn lên nhận thức về sự thiếu hụt khi được nuôi dưỡng ở nơi không phải là đất mẹ, trong một xã hội ít người giống mình, mãi trăn trở một câu hỏi, tôi là ai, tôi từ đâu tới?". Đó cũng là vấn đề mà hầu hết những đứa trẻ bị bứng đi khỏi gốc rễ quê hương gặp phải và ảnh hưởng lớn đến cuộc đời của họ.
Về quá trình tiếp cận với sự kiện này, Dana Sachs kể rằng, trong một lần tìm tài liệu về Việt Nam trên Internet, bà đã tình cờ nhìn thấy một tấm ảnh các trẻ em quấn pijama đặt trong những chiếc hộp nằm trên ghế trong cabin máy bay. Dana Sachs đã bị ám ảnh mạnh bởi bức ảnh này. "Những đứa trẻ này trông giống như những con búp bê mà những đứa trẻ ba tuổi sau khi chơi chán thường vứt ở ghế sofa. Một số đứa đang ngủ. Một đứa nhìn thẳng vào máy ảnh với ánh mắt vừa tò mò vừa xa vắng", Dana Sachs viết. Từ đó bà bắt đầu tìm kiếm thông tin liên quan đến bức ảnh. Đó chính là dây dẫn để tác giả tiếp cận với cái gọi là "Chiến dịch Không vận trẻ em Việt Nam 1975", tra cứu, tìm hiểu, sưu tầm những thông tin và nhân chứng của sự kiện này.
Số phận của gần 3.000 đứa trẻ là điều mà chắc hẳn không chỉ tác giả cuốn sách quan tâm. "Sau khi chiến tranh kết thúc, trẻ em trong Chiến dịch định cư ở những ngôi nhà mới và câu chuyện về chúng cũng lùi dần vào lịch sử. Đối với những người theo dõi Chiến dịch, những người vẫn còn có thể nhớ được các sự kiện đó, cụm từ 'Chiến dịch Không vận Trẻ em' gợi lại những hồi ức mơ hồ về lũ trẻ trên máy bay và chẳng có gì hơn nữa. Nhưng có nhiều người, ở Mỹ, châu Âu, Canada, Australia và tất nhiên, ở Việt Nam nữa, vẫn tiếp tục suy tư về những gì đã xảy ra trong quá khứ ấy. Bởi vì, Chiến dịch Không vận đã thay đổi cuộc đời của họ mãi mãi", Dana Sachs viết trong cuốn sách. Nhiều câu chuyện cảm động về các cuộc gặp gỡ những nhân chứng – nạn nhân của Chiến dịch nói trên đã được bà kể lại trong "Những cuộc đời được ban tặng". Những đứa trẻ còn rất nhỏ với vùng ký ức mờ nhòe luôn cố gắng để tìm lại lai lịch nhưng gần như là không thể. Mặc dù nhiều người trong số đó được tạo những điều kiện vật chất tốt để sinh trưởng, hiện có công việc ổn định, thành đạt, nhưng trong họ luôn day dứt câu hỏi về nguồn gốc và những người ruột thịt. Ngay cả cái tên thể hiện nguồn gốc Việt cũng rất ít người giữ được.
Chẳng hạn như cuộc tiếp xúc của tác giả với David, một nhân chứng may mắn vì khi bị/ được mang đến Mỹ, anh lớn tuổi hơn những người khác nên còn lưu giữ được chút ký ức: "Anh ấy không biết tên bố mẹ đẻ. Anh ấy không biết tên khai sinh đầu tiên của mình, mặc dù anh nhớ người ta đã gọi anh là "Hen Ly". Anh cũng không biết nơi mình sinh ra, thậm chí là tuổi của mình (Anh sinh vào một thời điểm nào đó giữa năm 1967 và 1969. Chính điều này đã khiến mọi người xác định anh khoảng 6 đến 8 tuổi khi đặt chân đến Mỹ). Anh tin rằng mình đã sống ở Sài Gòn nhưng không biết một cách chắc chắn. Khi đến Mỹ, David hầu như không có thông tin nhận dạng đi kèm, do đó anh phải trông cậy nhiều vào những ký ức về quãng thời gian cách đây 30 năm. Những ký ức này rất thưa thớt, mỏng manh, gần giống như những giấc mơ siêu nhiên".
Không thiếu những cảnh cảm động đậm tính văn học từ những câu chuyện có thật được tái hiện trong cuốn sách. Chẳng hạn như đoạn trích này, vẫn về David, qua lời kể của tác giả: "Một trong những ký ức của David mách bảo anh rằng một lần vô tình anh bị cái bấm móng tay cắt vào tay gây chảy máu. Một cô bé lớn tuổi hơn – có lẽ là chị anh? – hình như đã giúp anh băng bó vết thương. 'Tôi có thể nhìn thấy vết sẹo đó', anh nói với tôi và duỗi tay trên bàn để tôi nhìn. Tôi không chắc rằng anh ấy đang cố chứng tỏ điều anh kể hay anh ấy muốn chia sẻ với tôi mẩu bằng chứng duy nhất này, thứ kết nối anh với cuộc sống anh đã trải qua trước kia ở Việt Nam. Mặc dù tôi nhìn vào làn da nhẵn nhụi trên tay anh một cách kỹ lưỡng, song tôi không thể nhận ra một vết sẹo nào trên đó. David rụt tay lại và nói, nửa như xin lỗi: "Nó rất mờ, vì thế chị không thể nhìn thấy nó lúc này". Nhưng đối với tôi, rõ ràng là anh ấy nhìn thấy vết sẹo đó.".
Dana Sachs được gợi ý nhan đề của cuốn sách từ cuộc trò chuyện với một nhân chứng có tên Bert Ballard. Khi được di tản đến Mỹ, anh là một đứa trẻ còn ẵm ngửa bé xíu. Bert Ballard cho biết anh khuyến khích những người con nuôi đồng cảnh ngộ với mình hãy chịu trách nhiệm về cuộc đời mình, thay vì ôm lấy mối giận dữ về những gì đã xảy ra. Bert Ballard nói với những người cùng cảnh rằng "đây là cuộc đời mà chúng ta được người ta trao cho" và đưa ra lời khuyên: "Chiến dịch Không vận ấy đã gây ra sự giận dữ ở khắp nơi. Bạn không thể lại gần tất cả những người có trách nhiệm để nói rằng: "Xin chào, ông đã đánh cắp cuộc đời tôi. Ông phải xin lỗi tôi". Đúng như lời của Bert Ballard, khi đọc những gì được tác giả Dana Sachs tái hiện trong cuốn sách, người ta đã thấy, hàng nghìn mảnh đời đã bị đánh cắp, để rồi nó đã thay đổi mãi mãi, không hẳn là tốt hơn hay xấu hơn, nhưng nhất định, đã không theo cách mà nó (lẽ ra) sẽ diễn ra.
Trong lời giới thiệu "Những mảnh đời được ban tặng", nói về cuốn sách của mình, Dana Sachs cũng thừa nhận rằng, "tôi sẽ không bao giờ có thể thực hiện được công việc này một cách trọn vẹn, thấu đáo và công bằng tuyệt đối" và bà bày tỏ mong muốn: "Tôi chỉ mong rằng, những gì tôi kể lại có thể truyền cảm hứng cho những ai bị tác động bởi Chiến dịch này…".
***
Dana Sachs đã viết về Việt Nam trong 20 năm. Bà là tác giả của Ngôi nhà trên con phố mơ ước: Hồi ký của một phụ nữ Mỹ ở Việt Nam và tiểu thuyết Nếu bạn từng sống ở đây, và đồng tác giả của Hai chiếc bánh thích hợp cho một ông vua: Truyện ngụ ngôn Việt Nam. Sachs là giảng viên Đại học Bắc Carolina-Wilmington; hiện sinh sống tại Bắc Carolina. Cuốn sách "Những mảnh đời được ban tặng" về Chiến dịch Không vận trẻ em Việt Nam 1975 của bà do dịch giả Hoàng Nhương chuyển ngữ, Nhà xuất bản Trẻ ấn hành.
Về cơ duyên với Việt Nam, trong một lần trả lời phỏng vấn báo chí Việt Nam Dana Sachs chia sẻ: "Tôi bị Việt Nam cuốn hút ngay từ lần đầu đặt chân đến đây năm 1990. Khi đó, tôi hầu như chưa biết gì về đất nước này, ngoài việc nước Mỹ của tôi từng phát động một cuộc chiến tồi tệ tại đây. Cái cảm giác chuộc lỗi cứ thôi thúc tôi".
(Báo vnexpress.net giới thiệu ngày 30/4/2013)
Dương Tử
Xem thêm nhiều hơn Thu gọn