Hồi Ký Phạm Cao Củng

Với tôi, tập hồi ký này không chỉ thú vị (như loạt truyện trinh thám của Phạm Cao Củng) mà còn cần thiết cho cái nhìn ngược về lịch sử văn học Việt Nam của chúng ta, bởi đây là lần hiếm hoi ta được đọc cuộc đời của một nhà văn lão thành, từng trải, đi qua cả giai đoạn "văn chương tiền chiến" ở đoạn sôi động nhất của nó, rồi miền Bắc những năm sau 1945, rồi sau đó là Sài Gòn, tiếp đến là nước Mỹ. Một hành trình tự bản thân nó đã có đầy đủ ý nghĩa "đại diện", làm sống lại cả một đoạn lịch sử rất dài.

Phạm Cao Củng ngồi trên ghế nhà trường cùng Lê Tràng Kiều của nhóm "Văn chương và hành động", từng là đồng nghiệp của Phùng Bảo Thạch, Tam Lang Vũ Đình Chí, Nguiễn Ngu Í… Ông giúp Nhà xuất bản Mai Lĩnh lừng danh thành công vượt bậc về tài chính với những "kiếm hiệp Tàu" ông tự viết với bút danh Văn Tuyền cùng nhiều bút danh khác. Ông giả giọng trêu nhà thơ Tú Mỡ trong một giai thoại nổi tiếng của lịch sử văn học Việt Nam, mở nhà xuất bản in sách bán, tổ chức diễn kịch, rồi chụp ảnh, làm nhà báo đi lấy tin… nói tóm lại, ông làm mọi việc mà cuộc sống đòi hỏi, và nhất là sự ưa hoạt động trong con người ông đòi hỏi.

Và có làm gì thì Phạm Cao Củng cũng "đứng về phía" những người bình dân, ông gần gũi với họ, viết cho họ đọc những câu chuyện hồi hộp, ly kỳ (tác phẩm của ông hồi ấy bán rất chạy, ông cũng thuộc hàng nhà văn nhiều tác phẩm nhất của Việt Nam), đến khi cùng vợ mở nhà xuất bản riêng thì cũng in sách dễ đọc bán cho hàng xén.

Cuốn hồi ký này của Phạm Cao Củng đã thực sự bổ sung một phương diện vốn rất thiếu trong những ghi nhận lịch sử xưa nay: hướng tới những gì thực sự quần chúng, sinh động, thường ngày, không mấy để ý đến những cao siêu, phức tạp.

Phạm Cao Củng hết sức thoải mái trong vai trò "nhà văn được bình dân ái mộ", ông tự nhận: "Rốt cuộc, nói thực đúng thì mình chỉ là một anh Thợ viết, không hơn, không kém, vì cuộc sống của bản thân và gia đình đã kéo cày trả nợ áo cơm, chứ đâu đã giúp ích gì được cho nền văn hóa dân tộc như một số các bạn đồng nghiệp ngày trước cũng như hiện nay".

Lời tự đánh giá này, đương nhiên, rất khác với sự tự nhìn nhận của nhiều nhà văn, và cũng gây thoải mái cho độc giả ngày nay chạm tới cuốn hồi ký của ông.

Việt Quỳnh

"Trong các tiểu thuyết trinh thám, như của Thế Lữ, Bùi Huy Phồn và Phạm Cao Củng, chỉ có tiểu thuyết của Phạm Cao Củng có phần đặc sắc hơn…". Đây là nhận định của nhà nghiên cứu văn học Vũ Ngọc Phan từ thập niên 1940 của thế kỷ trước về nhà văn Phạm Cao Củng.

Hồi ký Phạm Cao Củng kết thúc lúc ông 85 tuổi: "Khi tôi tạm ngưng không ghi chép thêm vào tập hồi ký này là ngày 31-2-1999. Thân già lọm khọm tự mình đánh máy lấy, trên máy vi tính thường bị lẫn lộn, lại vì quên khuấy không nhớ trước đã kể rồi, kể thêm lần nữa, rất mong những ai đọc hồi ký đừng cười…".

Ông sinh năm 1913 tại Nam Định và đã có chí hướng văn chương từ lúc còn đi học. Trong hồi ký này, bằng cách kể chân thật và dí dỏm, ông cho biết khi đang học Trường Kỹ nghệ thực hành Hải Phòng, cuốn Vết tay trên trần xuất bản năm 1936, là cuốn tiểu thuyết trinh thám đầu tiên của ông.

Tiểu thuyết trinh thám của Phạm Cao Củng chia làm hai series. Đó là series Kỳ Phát gồm: Vết tay trên trần, Kỳ Phát giết người, Đám cưới Kỳ Phát, Bóng người áo tím…; series Tám Huỳnh Kỳ bao gồm: Máu đỏ lòng son, Chiếc gối đẫm máu, Bàn tay sáu ngón…

Trong đó, nổi tiếng nhất là chuỗi series có tiêu đề Trinh thám Kỳ Phát và nhân vật của ông mang đậm dáng dấp Sherlock Holmes, bởi phá án là nhờ phép suy luận một cách khoa học. "Cái đặc biệt mà người ta thấy ở tiểu thuyết trinh thám Phạm Cao Củng là những nhân vật và khung cảnh do ông sáng tạo đều có tính chất Việt Nam, hợp với trình độ người Việt Nam ta hiện thời, không như mấy nhà tiểu thuyết trinh thám khác đi nhặt những mẩu chuyện ly kỳ của Tây phương rồi cố gò ép vào những khung cảnh lai Việt, lai Pháp…" (Vũ Ngọc Phan).

Đọc hồi ký này, ta biết, nhân vật Kỳ Phát có nguyên mẫu là một người bạn nhỏ tuổi cùng học Trường Bách nghệ.

Ngoài tên thật khi viết văn, nhà văn Phạm Cao Củng còn ký các bút danh như Văn Tuyền, Trần Lang, Phương Trì, Phạm Thị Cả Mốc, Án Cao… Đặc biệt, năm 1940, nhạc sĩ Đặng Thế Phong từng sáng tác ca khúc Gắng bước lên chùa với phần lời thơ của Phạm Cao Củng.

Kết thúc hồi ký này, điều tâm niệm của nhà văn Phạm Cao Củng gửi lại cho nhà văn thế hệ sau vẫn là: "Luôn luôn tôi chỉ ao ước viết được những truyện trinh thám mà việc rất có thể xảy ra được trong xã hội Việt Nam, và vai chính cần phải có được những tính cách hoàn toàn Việt Nam".

Mong mỏi này cũng là "thử thách" của các nhà văn Việt Nam hiện nay, nếu đeo đuổi về thể loại tiểu thuyết trinh thám.

(Báo phunuonline.com.vn giới thiệu 09/3/2013)

L.B