Gia Đình, Bạn Bè Và Đất Nước – Hồi Ký Nguyễn Thị Bình

Không có nhiều cơ hội để độc giả yêu sách có dịp gặp gỡ những nhà ngoại giao, giáo sư tên tuổi – những người đồng nghiệp, đồng chí đã từng làm việc, gắn bó với vị nữ bộ trưởng ngoại giao đầu tiên của Việt Nam – bà Nguyễn Thị Bình, vậy nên sự có mặt của bà Tôn Nữ Thị Ninh, giáo sư Chu Hảo, giáo sư Trần Văn Khê, nhà văn Nguyên Ngọc cùng những câu chuyện "hậu trường" ít ai biết về bà Nguyễn Thị Bình đã khiến cho nhà sách Phương Nam dường như quá tải: người có tuổi, người trẻ măng, người còn là SV, người đã từng giữ những chức vụ lớn…

Ở tuổi 86, nguyên phó chủ tịch nước vẫn giữ được vẻ điềm đạm, minh mẫn và tự tin trong giao tiếp như ngày nào. Tại buổi giao lưu, bà Nguyễn Thị Bình chia sẻ cuốn hồi ký được bà viết và hoàn thành trong hai năm 2007-2009. Bà cho biết sở dĩ cuốn hồi ký được viết khá lâu như vậy vì có những chuyện bà có ghi chép lại, nhưng cũng có những chuyện nhớ trong đầu nên khi nhớ ra thêm câu chuyện nào bà lại bổ sung câu chuyện đó.

Bà nói rằng trong cuốn hồi ký có những câu chuyện bà rất đắn đo có nên kể hay không, có lợi gì cho bạn bè, nhân dân, đất nước hay không.

Bà Nguyễn Thị Bình cũng bộc bạch cuốn hồi ký Gia đình, bạn bè và đất nước trước hết như một tư liệu để lại cho con cháu với tư cách là một người bà, một người mẹ. Ngoài ra cuốn hồi ký còn chuyển tải những bài học bổ ích cho thế hệ sau.

Hơn nữa qua cuốn hồi ký, bà muốn tri ân đến đồng chí, đồng bào đã hi sinh xương máu đem lại hòa bình độc lập cho đất nước. Đặc biệt bà muốn tri ân đến bạn bè quốc tế đã đóng góp không nhỏ cho thắng lợi của đất nước.

Trong trí nhớ của nhiều người, hình dung về Nguyễn Thị Bình là một nhà chính trị duyên dáng trong tà áo dài truyền thống đi khắp bốn bể năm châu, sắc sảo, thông minh trong giọng điệu khi đề cập đến những vấn đề chiến lược… Nhưng gốc rễ của Nguyễn Thị Bình, "điều kiện" then chốt để bà trở thành một con người được quý mến khắp nơi có lẽ chính vì xuất thân lao động của bà.

"Ngay từ khi còn nhỏ, bà đã được bố mẹ dạy cho một lí lẽ đáng quý của cuộc sống: đã đi xe đạp, dù là con trai hay con gái đều phải biết sửa xe! Sự giáo dục ấy đã khiến cả đời bà luôn gắn bó với nhân dân, với tư cách một người lao động bình thường như tất cả mọi người" – nhà văn Nguyên Ngọc, người chịu trách nhiệm hiệu đính tập sách này, chia sẻ.

Nhiều bạn đọc xếp hàng để nhận chữ ký của bà Nguyễn Thị Bình – Ảnh: T.Huệ
Người ta nhắc nhiều đến bà với sự ngưỡng mộ tài ngoại giao xuất sắc, nhưng Nguyễn Thị Bình còn được nhắc đến với những "giai thoại"… Giáo sư Chu Hảo đã khiến tất cả khán giả vỗ tay nhiệt liệt khi kể lại câu chuyện về sự tinh tế của vị nữ bộ trưởng. "Ấy là khoảng năm 1999, khi tôi, bà Tôn Nữ Thị Ninh và bà Bình có buổi đàm phán với Pháp. Buổi sáng trước khi đến gặp các nguyên thủ Pháp, ba chúng tôi có rủ nhau đi ăn phở. Và khi ăn xong, bà Bình có nhờ tôi "Nói Ninh cho chị mượn bình nước xịt thơm tay, sợ vừa ăn phở xong, sẽ có mùi nước mắm, mà thể nào khi đến gặp, họ cũng sẽ hôn tay chị!". Lúc đó tôi và bà Ninh vẫn chưa hiểu lắm, cứ làm thôi, nhưng quả nhiên khi đến gặp các vị nguyên thủ Pháp, việc đầu tiên họ làm là cúi xuống hôn tay chị Bình. Chúng tôi lúc đó chỉ biết nháy mắt nhìn nhau, cười cho sự tinh tế quá mức của người phụ nữ này!"

Như nhan đề Gia đình, bạn bè và đất nước, tập hồi kí là những câu chuyện ly kỳ về một người phụ nữ nhỏ nhắn, đặc biệt, người phụ nữ đã phải dằn lòng xa con nhỏ nhiều năm trời, xa chồng đến 9 năm biền biệt để phục vụ cho công tác trên mặt trận ngoại giao cam go của mình. Bà bảo "Ở xa nghe vùng con đang ở có bom đạn dữ dội mà bồn chồn không yên. Nhưng nghĩ lại, sự hi sinh của tôi không phải là cá biệt, biết bao bà mẹ Việt Nam khác thời điểm đó cũng chấp nhận vậy thôi. Tự mình phải giải quyết tư tưởng cho mình mới có thể chuyên tâm phục vụ đất nước!".

Tại buổi giao lưu, bà Nguyễn Thị Bình đã rất xúc động khi nghe lại ca khúc Plaisir d'Amour do ca sĩ Nana Mouskouri thể hiện. Đây là một bài hát quen thuộc mà bà hầu như nghe mỗi ngày trong suốt thời kỳ hoạt động ở Pháp với vai trò trưởng đoàn đàm phán của Mặt trận Giải phóng cũng như trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam.

Buổi giao lưu kéo dài đến gần 3 giờ đồng hồ nhưng tất cả độc giả đều nán lại đến cùng để mong có được chữ ký của bà! Bà hạnh phúc nói trong khi tay liên tục ký tặng "Cám ơn mọi người đã thương yêu, đến đây và trò chuyện cùng với tôi!".

Trước đó, ngày 12-6, bà Nguyễn Thị Bình đã có buổi giao lưu với bạn đọc Hà Nội để giới thiệu cuốn hồi ký Gia đình, bạn bè và đất nước.

Bà Nguyễn Thị Bình tên thật là Nguyễn Thị Châu Sa, là cháu ngoại của cụ Phan Chu Trinh (mẹ bà là con gái thứ hai của cụ tên Phan Thị Châu Lan). Bà Nguyễn Thị Bình từng giữ chức Bộ trưởng Bộ Giáo dục, nguyên là Phó Chủ tịch nước cộng hòa XHCN Việt Nam, nữ Bộ trưởng Ngoại giao đầu tiên của Việt Nam, Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ Cách mạng lâm thời Miền Nam Việt Nam… Bà cũng là người phụ nữ duy nhất đại diện cho Việt Nam tham gia Hội nghị 4 bên về hòa bình tại Paris trong giai đoạn 1968-1973. Bà là một trong những người đại diện các bên ký hiệp định Paris năm 1973 và là người phụ nữ duy nhất đặt bút ký vào Hiệp định này.

T.HUỆ – MINH TRANG

NXB Tri Thức giới thiệu: "Hẳn suy nghĩ đầu tiên của không ít người khi cầm cuốn sách này là tò mò chờ đợi những chuyện ly kỳ về cuộc hội đàm nổi tiếng gay go và dài nhất trong lịch sử ngoại giao thế giới ấy, mà tác giả là người trong cuộc. Cần nói ngay: chờ đợi ấy sẽ không được thoả mãn. Hiểu theo cách nào đó ở đây cũng có một sự "ly kỳ", nhưng là kiểu khác, về một con người. Cuốn sách nhỏ này nói về con người đó, con đường đi của bà, cuộc đời bà, như bà đã chọn một đầu đề thật giản dị: Gia đình, bạn bè và đất nước, những nguồn gốc đã tạo nên sức mạnh đặc biệt của bà. (NXB Tri Thức, 2012, 100.000 đồng)

N.V

"Gia đình, bạn bè và đất nước" là tên hồi ký của bà Nguyễn Thị Bình, nguyên Phó Chủ tịch nước, nữ Bộ trưởng Ngoại giao đầu tiên của Việt Nam, Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại hòa đàm Paris. Bà là một nhân chứng của nhiều chuyển biến quan trọng trong lịch sử Việt Nam hiện đại.

Những người được may mắn làm việc, tiếp xúc với bà thường nhận thấy ở bà một sức cuốn hút, thuyết phục cùng sức trẻ của trí tuệ, tâm hồn, sức sống và sức làm việc đáng kinh ngạc, tầm nghĩ rộng, sâu sắc, thậm chí ngày càng phát triển cùng tuổi tác.

Nhà văn Nguyên Ngọc nhận định rằng: "Có lẽ bà là người Việt Nam có nhiều bạn bè nhất trên thế giới, từ những người dân thường cho đến các nguyên thủ quốc gia nổi tiếng và thuộc nhiều chế độ chính trị khác nhau. Những năm tháng ấy, bà có mặt ở hầu khắp hành tinh và thật lạ, thật đẹp hình ảnh của một Việt nam đang chiến đấu khốc liệt lại được đại diện không phải bằng một chiến binh đằng đằng sát khí mà là một phụ nữ nhỏ nhắn, khiêm nhường mà uyên bác, gần gũi mà sang trọng… Và đấy là một trong những nhân tố quan trọng nhất quyết định thắng lợi kỳ lạ của Việt Nam trong thế kỷ qua".

Nhiều nhà nghiên cứu, sinh viên học sinh tham dự buổi ra mắt cuốn hồi ký
Từng trang hồi ký, bằng chính ngôn từ giản dị của bà, không triết lý cao siêu mà gần gũi, chân thành như cách bà tâm sự với người thân hằng ngày.

Buổi ra mắt cuốn hồi ký đã thu hút rất nhiều nhà nghiên cứu, các cán bộ lão thành, học sinh sinh viên và những người đã từng hâm hộ bà. Tại buổi giao lưu, bà cũng đã tâm sự nhiều về những năm tháng trong chiến tranh, những lúc phải đấu tranh căn thẳng trên bàn đàm phán với quân thù..

Công Bính

Trong thời chiến tranh chống Mỹ, bà Nguyễn Thị Bình đảm nhận vai trò Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại hòa đàm Paris. Bà là một nhân chứng của nhiều chuyển biến quan trọng trong lịch sử Việt Nam hiện đại. Cuốn hồi ký này nói về con đường của bà, cuộc đời bà, như bà đã chọn một đầu đề thật giản dị: Gia đình, bạn bè và đất nước, những nguồn gốc đã tạo nên sức mạnh đặc biệt trong bà.

Nhà văn Nguyên Ngọc nhận định rằng: "Có lẽ bà Nguyễn Thị Bình là người Việt Nam có nhiều bạn bè nhất trên thế giới, từ những người dân thường cho đến các nguyên thủ quốc gia nổi tiếng và thuộc nhiều chế độ chính trị khác nhau. Những năm tháng ấy, bà có mặt ở khắp nơi, và thật lạ, thật đẹp, hình ảnh của một Việt Nam đang chiến đấu khốc liệt lại được đại diện không phải bằng một chiến binh đằng đằng sát khí mà là một phụ nữ nhỏ nhắn, khiêm nhường mà uyên bác, gần gũi mà sang trọng, sự kiên định không gì lay chuyển nổi lại được thể hiện chính bằng một vẻ thong dong đầy tự tin… Bà đem bạn bè về cho dân tộc. Và đấy là một trong những nhân tố quan trọng nhất quyết định thắng lợi kỳ lạ của Việt Nam trong thế kỷ qua".Những người được may mắn làm việc, tiếp xúc với bà thường nhận thấy ở bà một sức cuốn hút, thuyết phục cùng sức trẻ của trí tuệ và tâm hồn, sức sống và sức làm việc đáng kinh ngạc, tầm nghĩ rộng, sâu sắc, thậm chí càng phát triển cùng tuổi tác.

Theo bà Nguyễn Thị Bình, ở tuổi 85 cũng đã khá cao rồi nên bà quyết định ấn hành cuốn hồi ký này. Và quả thật, sức cuốn hút của bà Nguyễn Thị Bình với tầng lớp trí thức, văn nghệ sĩ vào buổi giao lưu hôm qua vẫn còn rất lớn. Có thể nhận thấy sự hiện diện của GS Chu Hảo, bà Tôn Nữ Thị Ninh, nhà văn Nguyên Ngọc, nhạc sĩ Phạm Duy, GS-TS Trần Văn Khê, nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu… cùng rất nhiều trí thức, văn nghệ sĩ thế hệ sau này tại buổi ra mắt sách của bà Nguyễn Thị Bình.

Thanh Kiều

"BTC có hỏi tôi định mời ai. Tôi không mời vị quan chức, lãnh đạo nào, mà chỉ mời một số bạn bè và những người quan tâm đến cuốn sách", bà Nguyễn Thị Bình chia sẻ.

Ngay nhà văn Nguyên Ngọc- được mời lên sân khấu giao lưu- cũng kiệm lời: "Cầm cuốn sách mọi người có tâm lí tò mò chờ đợi chuyện ly kỳ ở hội nghị Paris- cuộc hội đàm dài nhất lịch sử ngoại giao. Nếu chờ đợi theo góc này chắc không được thỏa mãn hoàn toàn. Nhưng có một sự ly kỳ khác, có thể sâu sắc hơn về một con người, con đường và nguồn gốc tạo nên sức mạnh của người phụ nữ nhỏ nhắn và khiêm nhường này".

"Khi bắt tay vào viết, tôi tự đặt câu hỏi mục đích hồi ký này là gì. Tôi viết trước hết vì cần để lại cho con cháu, bạn bè những trải nghiệm sống, kỷ niệm đẹp. Hơn 80 năm cuộc đời có quá nhiều điều xảy ra, nếu viết hết có lẽ phải vài cuốn. Nhưng tôi chỉ viết về những sự kiện đánh dấu sự thay đổi trong cuộc sống của tôi. Tôi cũng có mong muốn nói lên suy nghĩ, suy tư, cảm xúc mạnh mẽ của thế hệ thanh niên thời chúng tôi trong giai đoạn cách mạng- thời kỳ đẹp đẽ nhất", tác giả nói.

Nhà văn Nguyên Ngọc, người trao đổi và đọc bản thảo từ đầu nhận thấy, qua hồi ký ta có thể nhận ra ở bà sự kết hợp đặc biệt giữa bình dân- tinh hoa, giản dị- sang trọng, mềm mại- kiên định. Người có sức trẻ tâm hồn và trí tuệ, do kết hợp kiên định và dám chấp nhận thay đổi, tiếp nhận cái mới.

Biên tập viên Nguyễn Phương Loan-NXB Tri Thức- kể: "Bà làm việc quá chuyên nghiệp theo cách của tác giả hiện đại".

Hội trường tuy không kín ghế, nhưng khá đông độc giả các thế hệ tỏ ra tha thiết giao lưu với tác giả. Dù lo cho sức khỏe bà, BTC quyết định kéo dài thời gian giao lưu thay vì một tiếng như dự định. Độc giả Trần Đại Thanh hỏi tác giả liệu có điều gì nuối tiếc suốt thời trẻ.

"Nếu mình là người tự trọng, thì luôn phải biết tự phê bình. Có những điều đáng làm tốt hơn, nhưng trình độ hạn chế hoặc hoàn cảnh không thể làm tốt được. Cho nên nếu nói trong cuộc đời không có gì nuối tiếc thì không phải, nhưng chưa đến mức phải ân hận", bà Nguyễn Thị Bình trả lời.

Văn phong ngắn gọn trong cuốn hồi ký cũng chính là cách nguyên phó Chủ tịch nước luôn đưa ra câu trả lời ngắn gọn.

Bà tự phê: "Giá mà trong thời kỳ đàm phán ở Paris, tiếng Anh của tôi cũng tốt như tiếng Pháp, thì với vị trí khi đó tôi có thể làm được nhiều điều hơn. Thời kỳ sau này làm Bộ trưởng giáo dục, tôi nghĩ có nhiều khuyết điểm hiện nay có từ thời chúng tôi. Khi ấy tôi chưa làm được tốt không phải vì không muốn, mà do trình độ có hạn, sự chỉ đạo chưa đầy đủ".

Cử tọa hào hứng giơ tay, đôi khi chẳng phải để đặt câu hỏi, đơn giản muốn bày tỏ lòng ngưỡng mộ. Cựu chiến binh Lê An Khánh từng tham gia chiến trường miền Nam khoe, vẫn giữ bài báo của bà Nguyễn Thị Bình, in cùng số với bài của ông, cùng chủ đề.

Hay nhà phê bình Nguyễn Khắc Mai tặng hoa tác giả ngay đầu buổi giao lưu có vẻ chưa đủ, tranh thủ chắp tay kính bái ngay khi micro đến tay.

Hồi ký của bà Nguyễn Thị Bình gồm 300 trang tư liệu, cùng với hàng chục bức ảnh qua đủ thời kỳ, ấn tượng nhất là tư liệu hình ảnh tại hội nghị Paris. Không chỉ có những dấu mốc quan trọng trong cuộc đời, hồi ký có những dòng suy tư của tác giả cả trong thời đương nhiệm và thời sau này khi về hưu, nhưng không kém bận rộn.

Toan Toan