Chim Trắng – Lời Chào Ngọn Gió

Nhà thơ Chim Trắng tên thật là Hồ Văn Ba, sinh năm 1938 tại Bến Tre, tham gia hoạt động cách mạng từ phong trào "Bảo vệ hòa bình" của luật sư Nguyễn Hữu Thọ từ năm 1955, ông là một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ nghệ sĩ thời chống Mỹ, bút danh Chim Trắng là ông bày tỏ khát vọng về ngày đất nước hòa bình, thống nhất. Có đâu như ở miền Nam (1968) là tập thơ đầu tay của Chim Trắng, in chung với Lê Anh Xuân và Viễn Phương.

Một tuần trước ngày kỷ niệm 1 năm ra đi (ông mất ngày 21/9/2011) của nhà thơ Chim Trắng, NXB Văn hóa Văn nghệ cùng nhà thơ Ý Nhi và Quỹ Tình thơ (nơi Chim Trắng làm cố vấn, chuyên giúp các nhà thơ gặp khó khăn trong đời sống, cũng như việc quảng bá tác phẩm) của nhà thơ Lâm Xuân Thi đã ấn hành tập thơ di cảo Lời chào ngọn gió.

Tập thơ gồm 29 bài thơ chưa in sách của Chim Trắng được nhà thơ Ý Nhi tập hợp lại sau ngày ông qua đời. Cuốn sách còn có nhiều tư liệu ảnh lần đầu tiên công bố, cùng những bài viết về cố thi sỹ của Thanh Thảo, Nguyễn Nhật Ánh, Trần Hữu Dũng, Hồ Thi Ca, Lê Thị Kim, Ý Nhi, Huỳnh Như Phương, Đỗ Trung Quân, Nguyễn Ngọc Tư…

Nhà thơ Chim Trắng nguyên là TBT Tuần báo Văn Nghệ Tp.HCM, nguyênPhó TTK Hội Nhà văn Tp.HCM và là thành viên Hội đồng thơ của Hội Nhà văn Việt Nam, cho đến khi qua đời ông đã xuất bản thêm được 11 tập thơ riêng, đó là: Tên em rực rỡ vô cùng (1971), Đồng bằng tình yêu (1973), Một góc quê hương (1974), Những ngã đường (1980), Dấu vết nhỏ nhoi (1984), Khi tình yêu lên tiếng (1987), Có một mùa thu trong (1990), Thơ Chim Trắng – Cỏ gai (1998), Hát lời cỏ hát (1999), Nhân có chim sẽ về (2006), Cỏ khóc dưới chân tôi (2008). Năm 2012 này ông đã được vinh dự truy tặng Giải thưởng Nhà nước.

Chim Trắng là tác giả viết không nhiều, rất chắt chiu ngôn từ. Hai mươi chín bài thơ di cảo trong Lời chào ngọn gió càng khắc họa thêm phong cách của thi sỹ rặt tính Nam bộ này. Nhà thơ Thanh Thảo là bạn thân thiết của ông đã viết: "Thơ chim Trắng không giáo huấn ai, không dắt dẫn ai, thậm chí rất kiệm lời khi giãi bày, thơ ấy cô đơn như con chim sẻ cuối cùng trong bầy chim sẻ đậu nơi vườn nhà anh và sắp vụt bay…", Chim Trắng là "con người chỉ ước ao mình là hạt gạo lót lòng cho chim sẻ, người có những câu thơ thật buồn bã ấy, trong cuộc sống lại là một người rất kiên nghị, sống đầy lý tưởng, thậm chí khắc kỷ với lý tưởng yêu nước của mình".

Còn nhà văn Nguyễn Nhật Ánh thì bày tỏ: "Khi nghĩ về nhà thơ Chim Trắng, tôi thường nghĩ nhiều hơn về con người ông, về sự chăm lo chu đáo, về tình cảm ông dành cho các cây bút trẻ. Tôi chưa thấy một nhà thơ đàn anh nào quý trọng các cây bút trẻ như Chim Trắng… Chim Trắng là người trực tính, ngay thẳng, yêu ghét rõ ràng. Ông là một nhân cách lớn cả trong văn chương lẫn trong đời sống".

Khi phát hiện mình bị trọng bệnh không thể qua khỏi, nhà thơ Chim Trắng đã cố giữ kín bởi ông không muốn vì mình mà làm phiền người khác. Trong bài thơ Vùng không phủ sóng, ông viết: "Bàn tay run run không cày nổi một câu thơ/ Tôi nói dối tôi đang lái xe về Phan Thiết…/ Cúp máy suốt ngày đêm giật mình ngỡ em vừa gọi đến/ Tin nhắn loăng quăng, dây chuyền dịch đong đưa rồng rắn…/ Bịn rịn không thể nào một khúc ca vui/ Ta chúa ghét dùng dằng nửa đi nửa ở…/ Đất Phương Nam chật ních nghĩa tình/ Bóng dừa xanh phủ kín bạn bè mình". Chim Trắng đã nói dối với mọi người rằng đang lái xe đi chơi đâu đó, trong khi ông đang nằm trên giường bệnh.

Chí Bằng.

Thoáng chốc, nhà thơ Chim Trắng đã giã biệt nhân gian tròn một năm. Nhớ ông, Quỹ Tình Thơ và Nhà xuất bản Văn hóa Văn nghệ ấn hành cuốn Lời chào ngọn gió như cách bái vọng một gương mặt thi ca phương Nam. Ngoài hình ảnh tư liệu và những lời sẻ chia của đồng nghiệp, Lời chào ngọn gió giới thiệu 29 bài thơ trong di cảo, giúp bạn đọc hiểu hơn những ngày tâm tư bịn rịn gần đất xa trời của Chim Trắng.

Tính tình phóng khoáng, cuộc đời 74 năm của nhà thơ Chim Trắng dằng dặc những chuyến đi, lặn lộn trong đạn bom, náo nức trong thanh bình, bâng quơ trong kỷ niệm. Khi biết mình mắc bệnh nan y, ông chiêm nghiệm Phút giây yên tĩnh một cách tự tại: "Những con đường những dòng sông đưa ta lang thang trên trái đất này bây giờ đã khác/ Vầng trăng dẫn ta đến nhau bây giờ đã khác/ Tóc đã rụng mấy lần/ Niềm tin vỡ vụn mấy lần/ Xanh biếc ban đầu để lại cho nhau/ Đã khác/ Đã khác/ Còn tốc độ thời gian không hề thay đổi/ Con đường không hề thay đổi/ Tất cả đều dẫn về một nhúm tro thôi".

Thói quen lạc quan và tếu táo ở nhà thơ Chim Trắng thể hiện qua bài thơ Vùng không phủ sóng là sự giấu giếm bạn bè thực trạng ê chề của bản thân ở phòng cấp cứu: "Bàn tay run run không cày nổi một câu thơ/ Tôi nói tôi đang lái xe về Phan Thiết/ Tụi em chờ anh ở Đất Phương Nam/ Tôi nói mình đang Lộc Ninh chuyện trò cùng Thụy Vũ/ Cúp máy suốt ngày đêm giật mình ngỡ em vừa gọi đến/ Tin nhắn loăng quăng, dây chuyền dịch đong đưa rồng rắn".

Di cảo thơ cho thấy rất rõ bút pháp thơ Chim Trắng. Ông không quá chú trọng vần điệu và cấu trúc câu thơ, cứ thoải mái để chữ nghĩa xô dạt theo ý tứ. Thế nhưng, các yếu tố kỹ thuật được bỏ qua vẫn không làm lu mờ cái rung động dạt dào trong thơ Chim Trắng. Đáy sông với ông không phải chiều sâu để nhìn mà để nhớ: "Nhánh bần che ngang chiều làm tôi nhớ/ Mây trắng lang thang làm tôi nhớ? Con tàu chậm chạp trôi trên sông làm tôi nhớ/ Sông nước này làm tôi nhớ. Em là chấm nhỏ trên bầu trời kia, hay con cá đang ngược nước dưới đáy sông này? Câu hỏi quẳng lên trời rơi tõm xuống đáy sông sâu". Và cả Hành lang vắng cũng giục giã lòng ông nghĩ về người đã đi, chuyện đã vãn, tình đã khuất: "Hành lang vắng ấy/ Chiều đang dậy thì/ Nhành quỳnh chưa nụ/ Hoang dã một giò lan/ Em mang chi rừng cho tôi nhớ lá/ Cất chi tiếng cười cho tôi nhớ xanh xao".

Không thể nói thơ Chim Trắng đậm chất tài hoa, nhưng phải thừa nhận thơ Chim Trắng đầy đủ cá tính. Lối sống của Chim Trắng và sáng tác của Chim Trắng không hề tách rời mà khăng khít tạo thành một chân dung nhà thơ tương đối ấn tượng. Nhiều người sẽ còn nhớ đến Chim Trắng, vì từng ngày Chim Trắng đã trân trọng cuộc đời: "Tôi yêu cách rã của hoa trước lúc lụi tàn/ Không thể nụ hai lần hoa hai lần/ Hương còn gì cho ai".

Tuy Hòa