Biển Và Chim Bói Cá (Tiểu Thuyết)

Một thứ văn phong mang không khí tư liệu, cách kể chuyện truyền thống, trên một nền cấu trúc cũ, có lớp lang, tính cách nhân vật đậm thông tin, hiện thực. Nhưng cái thể hiện sự già tay của cuốn sách lại chính là cách thức tổ chức giọng điệu và tính cách của nhiều con người trong một bối cảnh thực tế xã hội đặc biệt, đầy nhá nhem, nhạy cảm. “Làn gió mới” của tiếp thu chuyển sang giai đoạn trước đổi mới đi vào đời sống của một liên hiệp đánh cá biển Đông đầy thành tích nhưng cũng nhiều cơ hội tha hoá, nhiều nhân văn cũng không ít lưu manh. Bên dưới những câu chuyện, cuộc đời là những đợt sóng ngầm của một thời kỳ nhiều dữ dội và cũng đầy khắc khoải. Cái không khí, tinh thần quốc doanh đầy khẩu hiệu thi đua nhưng ẩn phía sau rất nhiều góc khuất: từ chuyện buôn lậu vài ký đá lửa từ Trung Quốc đến chuyện “khai phá” con đường nhập lậu hàng điện tử gia dụng, từ chuyện mua chuộc hải quan, những vụ thanh toán lẫn nhau theo luật rừng trên biển…  như chuyện vừa mới xảy ra.

Có lẽ, với sự am hiểu, vốn sống của một thời từng là nhân viên quốc doanh đánh cá Hạ Long (1975 – 1995), Bùi Ngọc Tấn muốn lật lại ký ức về một thời kỳ, một bối cảnh nhỏ đặt trong tương quan bối cảnh lớn của dân tộc, thời đại đầy biến động ngấm ngầm và dữ dội mà mình đã sống qua, còn đem lại nhiều ngẫm ngợi, day dứt.

Nguyễn Vĩnh Nguyên
(Nguồn: Báo SGTT)

Câu chuyện là kết tinh vốn sống của nhà văn Bùi Ngọc Tấn trong suốt hai mươi năm chứng kiến những chìm nổi, ngang trái của cuộc sống và con người trong một đơn vị quốc doanh đánh cá lừng danh và cũng lắm truân chuyên.

Khắc họa nhân vật chủ yếu trên phương diện cuộc sống riêng tư, Bùi Ngọc Tấn, qua đó tái hiện thành công diện mạo tinh thần của một thế hệ, một thời đại, với những bi kịch của lòng tốt, sự chân thiện chất phác, những khát vọng đẹp đẽ trước hiện thực tàn nhẫn và lạnh lùng, vượt xa khỏi sự hình dung về những quy phạm luân lý và ranh giới tình người. Cuốn sách vừa ra mắt độc giả những ngày cuối năm 2008 này.

Không có nhân vật trung tâm, cuốn sách bao gồm vài chục mảnh đời của vài chục con người bé nhỏ: từ những thuyền trưởng, thủy thủ, lênh đênh trên biển hàng tháng trời đánh cá, cho đến anh thi đua, chị phục vụ, bà công đoàn, ông chánh, phó giám đốc trên bờ. Họ đã góp phần làm nên cái tập thể lắm eo sèo, lắm những chuyện cười ra nước mắt, và quan trọng hơn là lắm sự tha hóa  nhân cách, lắm góc khuất trong quan hệ người- người.

Bên cạnh mạch truyện được trần thuật khách quan, Biển và chim bói cá còn tồn tại một mạch truyện song song, đó là những dòng nhật ký về chuyến đi biển đầu tiên của cậu bé Ngô Xuân Phong, chuyến đi là phần thưởng của người cha thuyền trưởng, vì cậu đỗ vào cấp 3.

Cái nhìn ngây thơ, lý tưởng hóa và tràn đầy yêu thương của cậu dành cho thế giới của cha, cũng là thế giới của người lớn mà cậu là kẻ kế tục, dần dần rạn vỡ bởi những gì chính tai nghe mắt thấy về sự dung tục, lạnh lùng của đời sống. Cậu bé ngộ ra cái sáo rỗng chiếu lệ của những giá trị đạo đức mà từ trước tới giờ cậu vốn nằm lòng.

Thế hệ sau sẽ tìm cho mình một giá trị đạo đức như thế nào nếu căn cứ vào cái hiện thực mà thế hệ này tạo ra và truyền lại? Đó là câu hỏi lớn mà nhà văn đặt ra khi nỗ lực làm một người thư ký trung thành của thời đại mình.

V.A
(Nguồn: Báo Lao Động)

Bảy mươi lăm tuổi mà nhà văn Bùi Ngọc Tấn vẫn còn khỏe, bút lực vẫn dồi dào như thời trung niên. Đó là điều đáng mừng. Đọc cuốn tiểu thuyết mới của ông do NXB Hội Nhà văn vừa ấn hành: Biển và chim bói cá, tôi thấy mình như sống lại những năm đầu thập niên 80 của thế kỷ trước

Xa đó mà gần đó. Buồn đó nhưng niềm tin cuộc sống cũng lớn dần lên từ đó. Có những chuyện cứ tưởng là phịa nhưng lại là sự thật trăm phần trăm, bởi có ai nghèo mà sang bao giờ. Nghèo – khổ, nghèo – khó, nghèo – hèn… Cái nghèo của một thời đã làm cho con người hèn đi, bé lại. “Khi thuyền trưởng đem bia và nước ngọt ra mời, anh đã làm ra vẻ rất tự nhiên, cười rất vô tư và khảng khái: Hôm nay bị đầy hơi, chỉ xin thuyền trưởng chén trà thôi. Còn cái này xin phép thuyền trưởng mang về, lúc khác uống. Thực ra có phải bụng dạ làm sao đâu. Mà nó nằm trong kế hoạch của anh. Phải đem được ít nhất một lon bia, một lon nước ngọt về cho mẹ, anh Vận và lũ cháu.

Anh mở lon nước ngọt, rót ra cốc. Cả nhà tròn mắt nhìn những bọt nước thẫm màu nảy lên lách tách như mưa trong cốc. Mẹ uống một ngụm. Mẹ bảo ngon rồi đưa cho cả nhà nếm mỗi người một ngụm. Còn khoản bia. Anh Vận nhăn mặt. Anh Vận bảo khai. Khó uống lắm. Mấy đứa cháu uống thử. Đứa bảo ngon. Đứa bảo giống nước đái bò” (trang 437)… Nhưng nước trong lon là phụ, cái vỏ lon mới chính. Vỏ lon nào đẹp, không bị móp méo thì đưa vào tủ trang trí, còn lại thì cong lưng mà mài cho nắp hộp rời ra để làm cốc uống nước. Những cái cốc vỏ lon ấy đối với anh Vận là điều… ao ước khi lên tỉnh thấy người ta dùng.

Lớp trẻ thời @ bây giờ làm gì biết được cái thời chúng sinh ra và trước đó chẳng bao lâu, mọi người phải dè sẻn, tùng tiệm. Ai có điều kiện được mời đi dự tiệc thì cũng ngó ngược ngó xuôi cố mang được chút gì đó về cho con, cho gia đình. Tôi đã từng sống, từng chứng kiến những tháng ngày khó khăn ấy, nên những điều ông viết không thấy gì lạ, nhưng chắc khá lạ với lớp trẻ ngày nay.

Biển và chim bói cá, Bùi Ngọc Tấn xây dựng khoảng 20 nhân vật nhưng qua mỗi nhân vật đều thấm đẫm mồ hôi, nước mắt và cả những tiếng thở dài. Hơn 500 trang sách, người đọc vẫn thấy ánh lên cái tình, cái nghĩa giữa con người với con người, giữa con cái với cha mẹ, anh em… Sau hơn 20 năm đổi mới, mức sống người dân cao hơn nhiều lần nhưng dường như cái nghĩa cái tình của con người theo tỉ lệ nghịch. Do vậy, Biển và chim bói cá đã “chống” hai mí mắt của tôi, buộc tôi đọc suốt từ trang đầu tới trang cuối. Có những đoạn, ông đặc tả rất hay: “Bóng dáng Lê Mây ngược sáng như một bức tượng đồng bất động giữa khuôn hình. Lúc những đám mây trên trời vần vụ chạy thẳng xuống, biến mất dưới chân ông, lúc biển nghiêng hẳn dâng cao đẩy bầu trời xô lệch”. Tiếp đến là một đặc tả khuôn mặt ông sạm nắng gió và muối mặn, vuông vức, râu ria, mắt dữ dội nhìn thẳng trên một nền trời biển điên đảo phía sau. Và đây “Lê Mây đang đứng trước boong lái, giữa trời xanh. Biển lặng trải tới chân trời. Ông thanh thản ngửa cổ đưa chai rượu lên cao…” (trang 534). Đọc tới đọc lui qua hàng nghìn chi tiết mà chi tiết nào cũng hóm hỉnh nhưng cứ làm tôi băn khoăn nghĩ về đời người, về lòng trắc ẩn, về lương tri…

So với các nhà văn khác, Bùi Ngọc Tấn viết chưa phải là nhiều, nhưng qua Biển và chim bói cá lần nữa khẳng định cái tâm, cái tầm của một nhà văn đúng nghĩa.

Vu Gia
(Nguồn: Báo Người Lao Động)