Ở nước ta hiện nay, trí thức thường được hiểu là những người có trình độ học vấn từ cao đẳng, đại học trở lên. Nhưng thế nào là một trí thức thì hình như chưa bao giờ được cắt nghĩa một cách rõ ràng. Có thể nhiều cá nhân trí thức, nhưng điều kiện chính trị – kinh tế – xã hội đã cho phép họ tự hình thành một tầng lớp xã hội như là tầng lớp trí thức chưa? Phẩm tính của họ là gì? Vai trò và tránh nhiệm của họ trong tiến trình phát triển của dân tộc như thế nào?…
Mỗi câu hỏi trên đây đều đặt ra một vấn đề thảo luận rất nghiêm túc, có ý nghĩa quan trọng đối với việc huy động sức mạnh của khối đại đoàn kết dân tộc trong quá trình đổi mới – hội nhập – phát triể của đất nước. Hội nghị Trung ương lần thứ 7 khoá X của Đảng Cộng sản Việt Nam vừa ra Nghị quyết về vấn đề trí thức đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc trao đổi ý kiến rộng rãi về chủ đề này.
Bạn đọc sẽ nhận thấy các tác giả Nga có nhiều cách hiểu khác nhau về danh xưng trí thức. Ivanov-Razumnik và nhất là Likhachev nhấn mạnh phạm trù đạo đức trong định nghĩa trí thức, trong khi các tác giả khác hiểu giới trí thức như một tầng lớp xã hội với một số đặc thù nhất định bao gồm cả tốt và xấu về mặt đạo đức. Tuy nhiên, phần nhiều các tác giả đều thừa nhận có những cách hiểu khác nhau về trí thức. Tôi nghĩ rằng chẳng có mấy ai bổ ích trong việc đi tìm một định nghĩa chính xác cho khái niệm trí thức để mọi người đều chấp nhận. Nhưng để cho việc thảo luận khỏi rơi vào tình trạng bất xác định thì buộc phải đưa ra một cách hiểu về trí thức Nga, dù tuyệt nhiên không có tham vọng áp đặt cách hiểu ấy cho mọi người. Trí thức Nga được hiểu là một tầng lớp xã hội theo nghĩa một nhóm người tương đối đông về số lượng và có sự liên kết nội tại tương đối mật thiết và thống nhất (giống như một phần định nghĩa của Ivanov-Razumnik). Đặc điểm phân biệt họ với các tầng lớp xã hội khác là họ có học thức nhất định, luôn tự ý thức về sứ mệnh của mình đối với toàn thể cộng đồng (có thể rộng hẹp khác nhau như: giai cấp vô sản, nhân dân Nga hay toàn nhân loại) và có thái độ dấn thân để thực hiện sứ mệnh đem lại tương lai tươi sáng cho cộng đồng. Trong cách hiểu này không bao hàm một đánh giá đạo đức nào cho danh xưng trí thức. Tác động tốt xấu thế nào của trí thức Nga trong mỗi giai đoạn lịch sử, ta hãy để cho hậu thế xem xét.
Mời bạn đón đọc.