Du Hành Cùng Herodotus

Một cuốn sách dành cho người yêu xê dịch. Xin nói thêm, xê dịch ở đây không dừng lại ở nghĩa đen địa lý thường thấy trong nhiều cuốn du ký hiện đại, mà là một cuộc “xê dịch” xuyên không gian và thời gian. Cuốn sách được viết bởi một tài năng lớn

Được đào tạo chuyên ngành lịch sử ở Warszawa, trong vai trò phóng viên Ba Lan chuyên viết những tường thuật, phóng sự nhiều dấu ấn tại các vùng Á, Phi, Mỹ Latin, Ryszard Kapuscinski đã bắt đầu vào nghề với những khao khát quan sát những thực tế khác biệt bên ngoài đường biên giới. Ông nếm trải những thất bại ê chề: với một vốn tiếng Anh ít ỏi khi đến Ấn Độ giữa thời “chiến tranh ngôn ngữ” đang diễn ra đầy xáo trộn, ông lạ lẫm trước một Trung Quốc rộng lớn với tư tưởng Lão, Nho sâu đậm đang “đồng phục” giữa thời khẩu hiệu “trăm hoa đua nở” của Mao Trạch Đông… Ryszard đi trong tâm thế bất an của một châu Âu đang nhiều đổ vỡ âm ỉ bên trong, giữa bối cảnh bức bối của nền độc tài tư tưởng – đơn cử như thời của Stalin thì các nhà xuất bản Ba Lan không dám in bộ sử ký tám cuốn của Herodotus viết từ thời cổ đại – chỉ vì “nó quá nhiều ẩn dụ”. Và trong cuốn sách, đã có nhiều lúc, chính Ryszard hoài nghi cả việc khai quật lịch sử của mình là một cuộc trú ẩn an toàn trước hiện tại nhiều thách thức cho ngòi bút.

Trên những chuyến xê dịch, ông mang theo bộ Sử ký của sử gia, triết gia Herodotus, đọc và nghiền ngẫm nó trong mối dây liên hệ thẳm sâu với hiện tại trong ý nghĩa sứ mệnh cầm bút lẫn chia sẻ khát khao xê dịch để “vẽ bản đồ địa lý” của quả đất. Vì thế, Du hành cùng Herodotus là cuộc gặp gỡ hai thế giới hiện đại và cổ đại – trong cùng một thi pháp đồng hiện được khai quật, phục dựng đầy sức sống đặt bên cạnh sự tươi mới, nóng bỏng của thời sự.

Ở đó, chúng ta bắt gặp một mặt là cuộc du hành của Herodotus nhà sử học cổ đại nằm giữa biên giới Đông – Tây để ghi chép đầy sức sống về bình minh thế giới – đó là cuộc giao tranh mang nhiều nghĩa cử giữa hai vị vua lớn nhất châu Á thời cổ đại: Cyrus và Croesus, “cuộc truy hoan của cái chết và máu” giữa vua Cyrus vương quốc Ba Tư với nữ vương Massagetae, cuộc nội chiến Babylon thế kỷ 6 lật đổ vua Darius với sự tàn sát phụ nữ dã man để tiết kiệm lương thực hay cái thành trì của người Scythia đã ngăn chặn bước tiến của vị vua hùng mạnh Darius cản ngăn châu Á không xâm lấn châu Âu… Và những sự kiện ấy đang tìm cách khớp nối, tương ngộ sau hơn 2.000 năm của chuyến du hành Ryszard mang khát vọng giải mã Algiers – vùng đất được ví như một trong những nơi quyến rũ và bi thảm nhất thế giới – với những cuộc xung đột tôn giáo lớn là Cairo, trung tâm của phong trào giải phóng chống thực dân của các nước thuộc thế giới thứ ba; những bộ lạc hẻo lánh như Arusi, Tulama, người Murle, người Topota với sự đa dạng về ngôn ngữ, là Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ của hôm nay vẫn còn nhiều bất ổn…

Ông viết: “Đọc Herodotus, trong tôi diễn ra một quá trình cảm xúc và tư duy đồng nhất mình với thế giới ấy và các sự kiện mà ông nói tới. sự phá huỷ Athens làm tôi xúc động hơn là cuộc đảo chính quân sự mới nhất ở Sudan, còn việc hạm đội Ba Tư bị chìm là một cái gì đó thảm hơn cuộc nổi loạn tiếp theo của quân đội Congo.”

Và có lẽ ý nghĩa ẩn bên dưới trang sách là vấn đề đặt ra về cuộc xung đột Đông – Tây không ngừng trong các giai đoạn lịch sử từ sơ khai đến hiện đại chỉ vì con người không nhìn vào, tôn trọng những khác biệt đến từ bên ngoài mình.

Ông làm cho người đọc tin về chức năng lưu giữ ký ức nơi người cầm bút: “Vì con người biết, càng nhiều tuổi càng biết rõ và cảm nhận đau đớn hơn, rằng trí nhớ là mong manh và chóng tàn. Nếu anh ta không ghi lại hiểu biết và kinh nghiệm của mình vào một hình thức bền vững hơn thì những gì anh ta mang trong mình sẽ biến mất”.

Với thể loại ký du hành, Ryszard tự do cắt dán quá khứ vào hiện đại cộng hưởng với những suy tưởng miên man sâu lắng, đem lại cho cuốn sách một bề dày dữ liệu hiếm có.

Cũng như Herodotus của thời cổ đại, Ryszard nhận ra điều quan trọng không phải là danh dự công dân thế giới hay khẩu hiệu toàn cầu hoá, mà chính là phát hiện đầy trách nhiệm: có rất nhiều thế giới và mỗi thế giới có sự khác biệt, mỗi thế giới đều thực sự quan trọng.

Nguyễn Vĩnh Nguyên
(Nguồn: Báo SGTT)

Có hai điểm nổi bật trong cách tiếp cận và khám phá một vùng đất mới của Kapuscinski, đó là: tiếp cận đối tượng từ góc độ thời sự và văn hóa.

Bạn có thể đọc vội, lướt qua, nhảy cóc hay bỏ đoạn một cuốn sách nào đó, nhưng xin đừng làm vậy với Du hành cùng Herodotus. Bởi như vậy, nghĩa là bạn đã tự khép lại trước mắt mình một cánh cửa độc đáo mở ra thế giới, đã rút ngắn một con đường mà kẻ ham hiểu biết cần đi, đã góp phần lãng quên một sử gia cần được hồi sinh, và nhất là, đã tự dập tắt khao khát bản năng và cháy bỏng trong mỗi con người: khao khát được xê dịch và khám phá!

Nước Ba Lan xã hội chủ nghĩa những năm 1950, nghèo nàn và phong bế, phóng viên trẻ Kapuscinski chỉ có một ao ước duy nhất: được bước sang bên kia biên giới. Và khao khát ấy đột ngột trở thành hiện thực khi một năm sau, Kapuscinski được tổng biên tập cử đi công cán tại Ấn Độ, quà tặng lên đường không gì khác là tập Sử ký của Herodotus.

Mang theo cuốn sách của người cha của lịch sử, niềm hứng khởi vô bờ trong tim và khuôn mặt ngơ ngác của kẻ lần đầu bước ra thế giới, Kapuscinski bắt đầu cuộc hành trình kép của mình. Một bên là những miền đất trải dài theo đường kinh độ và vĩ độ, sông ngòi và thác lũ, biển cả và núi non, còn bên kia là con đường qua từng trang sách để tìm lại dấu chân một trong những triết gia vĩ đại trong lịch sử nhân loại: Herodotus. Nếu bạn là người thích nối liền hai khoảng thời gian quá khứ và hiện tại, hãy theo con đường thứ hai, nơi Kapuscinski, bằng niềm ngưỡng vọng dành cho bậc triết nhân từ nhiều thế kỷ trước, đã nêu lên những câu hỏi, phỏng đoán và suy ngẫm về cuộc đời, thân thế, triết thuyết của Herodotus. Còn nếu bạn là người thích nối liền những khoảng cách không gian, hãy khoác ba lô lên và đồng hành cùng Kapuscinski trên con đường lầm bụi thứ nhất. Đó là Italy nhìn từ trên cao như một dòng sông ánh sáng, và duyên dáng với những piazza lúc lại gần, là Ấn Độ với đoàn người áo trắng lặng lẽ hành hương về sông Hằng thiêng, nơi những bè hỏa táng đang cháy rực trong đêm tối, là Bắc Kinh nghiêm cẩn xa lạ, khác với vẻ hào hoa cổ kính của đất Thượng Hải kề bên. Và cái nóng như tắm lửa buổi ban ngày và rét thấu xương của sa mạc đêm khiến bạn không thể quên Ai Cập.

Có hai điểm nổi bật trong cách tiếp cận và khám phá một vùng đất mới của Kapuscinski, đó là: tiếp cận đối tượng từ góc độ thời sự và văn hóa. Bằng lối trần thuật tỉ mỉ, khách quan không khí, nếp sống, những bất ổn chính trị, Kapuscinski đã truyền cho người đọc hơi thở mỗi vùng đất ông qua. Algiers đang trong tâm bão của cuộc đảo chính những ngày Kapuscinski tới, im lặng và căng thẳng! Ngọn lửa nồng nhiệt của ông hoàng nhạc jazz Louis Amstrong không đủ làm loãng không khí nghi kỵ đặc quánh tại Ai Cập, và chế độ đẳng cấp tồn tại nghìn năm ở Ấn Độ, hiện lên sinh động hơn qua chân dung những người kéo xe, hầu phòng khách sạn hay đuổi ruồi đời con nối tiếp đời cha trong dinh thự lãnh chúa.

Cuốn sách có tên là Du hành cùng Herodotus, và chuyến du hành ngược dòng thời gian cùng sử gia Hy Lạp là một trong hai mạch chủ đạo của tác phẩm. Song song với việc tái hiện những điểm chính trong cuốn sử ký của Herodotus, Kapuscinski góp phần làm sống lại một trong những sử gia vĩ đại nhất qua những suy đoán về cuộc đời, cá tính, hành trình chép sử của Herodotus cũng như nhận định về văn phong, cách xử lý tư liệu của sử gia cổ đại này. Ở cuối chuyến đi, Kapuscinski đã tới thăm quê nhà của Herodotus, như một cuộc gặp gỡ sau hơn hai mươi thế kỷ, nhưng mỗi người đọc đều phần nào nhận ra rằng, hai con người này, dường như đã gặp gỡ từ những trang đầu của cuốn sách, bởi những địa điểm họ cùng đặt chân tới, bởi khả năng đi, nhớ, ghi chép, kể lại, và đặc biệt, bởi niềm tin rằng: có thể miêu tả được thế giới này. Những lời sau đây Kapuscinski dành để nói về Horodotus cũng là những gì người đọc muốn dành để nói về Kapuscniski – phóng viên đã góp phần nối liền không chỉ một thế giới: “Cuốn sách của Herodotus hình thành chính là từ những chuyến đi, đó là thiên phóng sự vĩ đại đầu tiên trong nền văn học thế giới. Tác giả của nó có trực giác phóng viên, tai và mắt phóng viên. Ông không biết mệt mỏi, phải vượt biển, băng qua thảo nguyên, đi sâu vào sa mạc- chúng ta trân trọng điều này. Ông làm chúng ta khâm phục vì sự dẻo dai của mình, không bao giờ than vãn mệt mỏi, không gì làm ông ngã lòng, ông chưa một lần nào nói rằng mình sợ hãi điều gì đó. Điều gì đã thôi thúc ông, để ông không mệt mỏi và không sợ hãi dấn thân vào cuộc phiêu lưu vĩ đại của mình? Tôi nghĩ đó là niềm lạc quan mà chúng ta, những con người hiện đại đã đánh mất từ lâu: niềm tin rằng có thể miêu tả được thế giới”.

Hạnh Linh
(Nguồn: Báo Vnexpress)

Du hành cùng Herodotus là cuốn du ký kể lại hành trình đi qua nhiều quốc gia trên thế giới với Ryzard Kapuscinski (4.3.1932 – 23.1.2007) – một nhà báo, nhà thơ, nhà tư tưởng nổi tiếng tại Ba Lan.

Cuốn sách được chia làm hai mạch chính. Mạch thứ nhất là cuộc du hành theo trục không gian của Kapuscinski, khi ông qua Ấn Độ, Trung Quốc, Ai Cập, và nhiều quốc gia châu Phi khác. Mạch thứ hai là hành trình ngược thời gian để lần theo dấu chân của một trong những nhà sử học vĩ đại nhất trong lịch sử nhân loại: Herodotus.

Nếu bạn là người thích nối liền hai khoảng thời gian quá khứ và hiện tại, hãy theo con đường thứ hai, nơi Kapuscinski, bằng niềm ngưỡng vọng dành cho bậc triết nhân từ nhiều thế kỷ trước, đã nêu lên những câu hỏi, phỏng đoán và suy ngẫm về cuộc đời, thân thế, triết thuyết của Herodotus.

Còn nếu bạn là người thích nối liền những khoảng cách không gian, hãy khoác ba lô lên và đồng hành cùng Kapuscinski trên con đường lầm bụi thứ nhất. Đó là nước Ý nhìn từ trên cao như một dòng sông ánh sáng, và duyên dáng với những piazza lúc lại gần, là Ấn Độ với đoàn người áo trắng lặng lẽ hành hương về sông Hằng thiêng, nơi những bè hỏa táng đang cháy rực trong đêm tối, là Bắc Kinh nghiêm cẩn xa lạ, khác với vẻ hào hoa cổ kính của đất Thượng Hải kề bên. Và cái nóng như tắm lửa buổi ban ngày và rét thấu xương của sa mạc đêm khiến bạn không thể quên Ai Cập.

Có hai điểm nổi bật trong cách tiếp cận và khám phá một vùng đất mới của Kapuscinski, đó là: tiếp cận đối tượng từ góc độ thời sự và văn hóa. Bằng lối trần thuật tỉ mỉ, khách quan không khí, nếp sống, những bất ổn chính trị, Kapuscinski đã truyền cho người đọc hơi thở mỗi vùng đất ông qua.

Algiers đang trong tâm bão của cuộc đảo chính những ngày Kapuscinski tới, im lặng và căng thẳng! Ngọn lửa nồng nhiệt của ông hoàng nhạc Jazz Louis Amstrong không đủ làm loãng không khí nghi kỵ đặc quánh tại Ai Cập, và chế độ đẳng cấp tồn tại ngàn năm ở Ấn Độ, hiện lên sinh động hơn qua chân dung những người kéo xe, hầu phòng khách sạn hay đuổi ruồi đời con nối tiếp đời cha trong dinh thự lãnh chúa.

Chuyển tải một cách trung thực những sự kiện trên trong hoàn cảnh khó khăn và nguy hiểm, Kapuscinski xứng đáng được tôn vinh trong vai trò của một thông tín viên quốc tế. Và giúp người đọc nhìn nhận một vùng đất từ khía cạnh khác: khía cạnh văn hóa, Kaspuncinski xứng đáng được tôn vinh trong vai trò một nhà văn hóa.

Hơn nửa thế kỷ  trước, con người của xê dịch và du hành ấy đã nhìn thấy bên cạnh một Châu Phi bạo động bất ổn, là một Châu Phi của bản sắc văn hóa, với những diễn viên đường phố, những điệu nhảy cuồng nhiệt cùng hàng ngàn mặt nạ độc đáo góp phần tạo nên một thế giới bí ẩn và khác biệt.
 
Những dòng so sánh sắc sảo, thú vị và hóm hỉnh giữa Ấn Độ và Trung Quốc cũng là điểm đáng dừng lại và đọc kỹ trong cuốn sách “Người Hindu là một cá thể thoải mái, người Trung Quốc – cứng nhắc và cảnh giác. Đám đông người Hindu là không định dạng, trôi nổi và chậm chạp, đám đông người Trung Quốc được xếp thành hàng, trật tự và bước đều bước. Tôi cảm thấy trên đám đông người Trung Quốc có một vị chỉ huy, một người có uy quyền, trái lại trên đám đông người Hindu là hội đồng tối cao các thánh thần không đếm xuể và có phần dễ dãi…”.

Cuốn sách có tên là Du hành cùng Herodotus, và chuyến du hành ngược dòng thời gian cùng sử gia Hy Lạp là một trong hai mạch chủ đạo của tác phẩm. Song song với việc tái hiện những điểm chính trong cuốn sử ký của Herodotus, Kapuscinski góp phần làm sống lại  một trong những sử gia vĩ đại nhất qua những suy đoán về cuộc đời, cá tính, hành trình chép sử của Herodotus cũng như nhận định về văn phong, cách xử lý tư liệu của sử gia cổ đại này.

Ở cuối chuyến đi, Kapuscinski đã tới thăm quê nhà của Herodotus, như một cuộc gặp gỡ sau hơn hai mươi thế kỷ, nhưng mỗi người đọc đều phần nào nhận ra rằng, hai con người này, dường như đã gặp gỡ từ những trang đầu của cuốn sách, bởi những địa điểm họ cùng đặt chân tới, bởi khả năng đi, nhớ, ghi chép, kể lại, và đặc biệt, bởi niềm tin rằng: có thể miêu tả được thế giới này.

V.A
(Nguồn: Báo Lao Động)